ЧӀулавкьал

ЧӀулавкьал (лат. Oríganum vulgáre, урус. Душица обыкновенная) — гзаф йисарин хъач я, тандал жедай вичин хилерни гуьрчег цуьквери кьуна жеда.

Умуми малумат

Адан дувуларни гзаф хилерикай ибаратбур я. ЧӀулавкьаларин (бязибуру къарачиперни лугьуда) кьакьанвал 30-90 сантиметрдив агакьда. Абуру цуьквер июндиз — июлдиз акъудда. Гьа и вахтунда абур кӀватӀна, серин чкада кьурурда. КӀватӀни абурун вини паяр ийида. ЧӀулавкьалар чуьллерин тӀулара, кулкус квай чкайрин къваларив, тамарин арайрай, векь квай ачух майданра, экъечӀда.

Медицинада

ЧӀулавкьаларикай гьазурзавай дарманри мефтӀедин кӀвалах секинаруниз куьмекда, незвай хуьрек иливарун патал, ам физвай чкайрин кӀвалах къуватлу авуниз, нефес чӀугвадай органрин кӀвалах хъсанаруниз, ратарай физвай недай-хъвадай затӀар вахт-вахтунда ракъуруниз куьмекда, дишегьлийрин аялдин кӀвалин (маткадин) цӀалцӀам мускулатура куьруь ийида, азарлудаз регьят жеда.
ЧӀулавкьаларик квай эфирдин чӀемеди туькьуьл авай куркурдай (киседай) туькьуьл регьятдиз акъатуниз, танин тӀвар алай чӀемеди иви лахта авуниз ва тӀазвай чкаяр дакӀур тавуниз, ментол чӀемедини туьтуьнай балгьан регьятдиз акъатуниз куьмекда.
ЧӀулавкьалар хуквадинни ратарин кӀвалах хъсанарунизни, яцӀу ратар сагъсуз хьайила, абур сагъар хъувунизни, жигерар нефес къачудай чкадихъ галкӀурзавай турбаяр — бронхияр азарлу хьайилани, абур сагъар хъувуниз куьмекдай дарман я.
ЧӀулавкьалари къен (руфун) кӀеви хьайилани, руфун дакӀвадайлани, и азаррикай инсан азад ийида. Абуру кьуру уьгьуьяр акатайлани, бронхияр азарлу хьайилани, сагъар хъийиз куьмекда.
ЧӀулавкьалари инсандиз ивидин давление хкаж хьайи чӀавузни, иви физвай дамар, чӀулав лекь, дуркӀунар азарлу хьайилани, гьакӀни инсандик чӀур жедай азар акатайлани куьмекда, инсан ахьтин азардикай азадда.
ЧӀулавкьалар туьд-туьтуьх азарлу хьайилани кардик кутада, абурукай гьазурнавай дарман сивера, туьтуьна экъуьриз, экъичда.

Парфюмериядани косметикада

ЧӀулав кьаларин чӀем одеколонар, запунар, пастаяр, помадаяр, атирдин ни галай маса шейэр туькӀуьрдайлани гегьеншдиз кардик кутада.

ЦӀун кӀвале

ЧӀулавкьалар рагъакӀидайпатан уьлквейра хуьрекрин дад хъсан хьун патал гегьеншдиз кардик кутада. Месела, а уьлквейра чӀулавкьалар квай къайгъанах лезет авай зериф багьа недай хуьрек яз гьисабзава. ЧӀулавкьаларин цуьквер сар, гъалар жегьре яру ранг алайбур авун патални кардик кутада.

Маса кардик кутунар

ЧӀулавкьаларин пешер ширин туьнт спирт квай ички гьазурдай эрекьрин карханайра кардик кутада. Дагъустандин суварин хуьрера чӀулавкьалар тенбекдик кутада, чӀугвазвай пӀапӀрусдин гумадихъ хуш ни хьун патал, абуру гьакӀни таб акьалтдай азарни хкудда лугьуда.

Эдебият

Лукьман Асланов «Дарманар квай набататрин сирер»