Къавкъаз Алпан

Къавкъаз Алпан Къавкъаздин рагъэкъечдай пата авай къадим гьукумат. Исятдин Азербайджан республикадин кеферпата ва Дагъустан республикадин къиблепата авайтир.

Къавкъаз Алпан
[[{{{тӀвар-род}}} пайдах|Пайдах]] [[{{{тӀвар-род}}} герб|Герб]] [[Файл:{{{карта}}}|border|300px]] Гимн: [[{{{тӀвар-род}}} гимн|{{{гимн}}}]]
Кьилин шегьер:	Кьвепеле 6 вишйисал, ахпа ПӀартӀав
Шегьерар:
ЧӀал:	Алпан чӀал, гьайрат (армен) чӀал, Фарс чӀал
Гьукуматдин дин:	Мажусивал, христианвал
Идара авунин тегьер:	{{{government_type}}}
Кьил:	{{{leader}}}
Майдан:	{{{чил}}} км²
· Цин кьадар %:	{{{цин кьадар}}}
Агьалияр:	{{{халкь}}} кас ({{{халкьдин чка}}}-лагьай)
· Агьалийрин чуькьуьнвал:	{{{агьалидин чуькьуьнвал}}} кас/км²
Пул:	{{{currency}}}
КъВБ:	{{{GDP}}} млрд. $
· АСКА КъВБ:	{{{агьалийрин са касдал къвезвай КъВБ}}} $
ИПВИ:	{{{ИПВИ}}}
Домен:	{{{интернет-домен}}}
Телефондин код:	{{{телефондин код}}}
Сятдин чӀул:	{{{сятдин чӀул}}}

Тарих

Гьукумат чи эрадин 2 вишйисуз чи э.в. тӀукӀуьр хьанва. Садлагьай кхьинар Алпандикай ахъайзва хьи абур фарсарихъ галах санал дяве тухузвайтир Александр Македонви-диз къарши. Антик кхьизвайбуран малуматдал (Страбон ва масабур) ва гьайратарин (арменар) кхьизвайбуран малуматдал (Егише, Мовсес, Хоренаци ва масабур) гьукумат идара ийизвайди пачагь тир. 1 вишйисалай чи эрадлай вилик — 1 вишйисал чи эрадин Къавкъаз Алпанди Иберия ва ЧӀехи Армениядихъ галаз санал тухузвайтир дяве Римдиз къарши. 4 вишйисуз Алпандин пачагь Урнайр Христианвал кьабулна, ва христианвал Къавкъаз Алпандин гьукуматдин дин хьана. 4 вишйисан эхирда Римдин Империйадин ва Сасанидарин Ирандин меслегьетдал, Къавкъаздин Алпан, Грузийадин ва Арменийадин рагъэкъӀечдай районар Сасанидарин идарадихъ фенвайтир. Политикадин, экономикадин ва диндин давлениедиз килигна 457 йисуз Алпандин пачагь Ваче Сасанидариз къарши къарагъна.

Къавкъаз Алпандин агьалияр ибадат ийизвайтир Вацраз. Инсанар къурбандиз гъиз практика ийизвайтир. Идаз килигна 461 Алпан пачагьлугъдикай марзапанвал хьанва. 482 йисара мад Ирандиз къарши дяве хьанвай, Алпан мал пачагьлугъ хьанва.

630–705 йисара гьукумат Михранидар династийадин пачагьар идара ийизвай. И династийадин пачагь Джаваншир-дин чӀавара Алпанда "Алпандин кхьинар" тӀуькӀуьр хьанвай.

8—9 вишйисар Алпан Халифлугъ-диз гьахьзвайтир Арменийадихъ галаз санал вилайат Арминийа-диз, вилайатдин йукъ Двин-да тир

10 вишйисуз Къавкъаз Алпан пуч хьанва. Ам пай хьанвай жуьрбе жуьр пачагьлугърин, ханвалрин, ва маса жуьре гьукуматарин арада.

Дин

Къалим Алпанариз Аллагь чизвачир, ва абура акатай шейериз ибадат ийизвайтир – тӀаб гъуцариз, варздиз, рагъдиз. Страбон кхьизвай хьи, алпанар инсанар кьена къурбандиз гъизвайтир.

Агьалийар

Алпан 26 тайифадикай тӀукӀуьр хьанвайтир. И тайифайар исятда авай лезги халкьар-ин аллу-бубайар йа. Абур мешхул жезвай хуьруьн майишатдал, гьайванарал, савда-дал, пешейарал.

Страбон кхьизвай хьи абур кьакьан ва иер ксар тир, ва ада кхьизва хьи и тайифайарин арада чӀехи фаркь ава, ва абураз жуьрбе жуьр чӀалар авайтир.

Исят чизва анжах са-шумуд тайифа: алпанар, лекьер (лезгийарин бубайар), гелар, гаргарар, гаргар, утив (удинар), икийцар, каспийар, гардманар, таваспарар, хечматикар, дидурар, ижмахар, гатар, глуарар, баласичевар, чилбар, сильвар, ллпинар, цодар.

Са бези алимари лугьузва хьи, Дидойар ва мад са-шумуд халкьарни гьахьзвайтир Къавкъаздин Алпандиз.

ЭлячӀунар

https://old.bigenc.ru/world_history/text/2031510