Ингьул

Ингьул (укр. Інгул) - Украинадин Кировоградни Мыколайив областрай тӀуз физвай вацӀ, Кьиблепатан Бугь вацӀук авахьзавай чапла агъавацӀарик виридалайни чӀехиди я. Дегь чӀаварин тӀвар Пантикапа я. ВацӀун яргъивал - 354 км, вацӀун бассейндин майдан - 9880 км².

ТӀварцӀикай

Ингьул лугьудай гаф, стӀун са шакни авачиз, туьркерин чӀалариз талукь я. Виридалайни чкӀанвай версиядиз килигна, Ингьул тӀвар туьркерин yeni göl – «цӀийи вир» тӀваруникай яз хьанвайди я. XVI-XVII вишйисарин документра Енгьула (Енгьул) тӀвар гьатзава. XVIII-XIX вишйисара и вацӀуз, Ингьулэць лугьудай вацӀун аксина яз, ЧӀехи Ингьул лугьузавайди тир.

Ятар-кхьин

ВацӀун яргъивал – 355 км, бассейндин майдан – 9880 км² я. ВацӀун кьил 170 м кьанкьвал авай чкада ава. Гимийривай къекъвез жедай 55 километр авай ара вацӀун сивелай Пэрэсадивка хуьрел кьван я. Вини кьиле шуькӀуь вацӀун кьер къекъвез-къекъвез фейиди; Костычини Выногьрадивка хуьрерин арада – цӀалцӀамди; юкьван авахьунин пата кьер 30 метрал кьван гьяркьуь жезвайди; агъа авахьунин пата вацӀун кьер 80 метрдилай пара гьяркьуьди я. ВацӀун деринвал чӀехи пай 07-1,2 метр, вини кьил – 1,5 м я. Авахьунин йигинвал – 0,5 м/гъв (1,8 км/с) кьванди я. ВацӀун дугун трапеция хьтиндия, адан гьяркьуьвал – 4 км кьванди, деринвал – 60 м кьванди я. ВацӀун алгъунвал – 0,4м/км я Таъминвал чӀехи пай живединни марфадин я. Цин юкьван харжи Новогьорожэнэ хьуруьн кьилив (вацӀун сивелай 122 км) 8,84 м³/гъв я. Адетдалди яз фундукӀ вацра вацӀ муркӀади кьазва, вацӀ муркӀади кьунукь кӀевиди туш; эхен вацран эхирдинни ибне вацран гатӀумалдин арада муркӀар цӀраз эгечӀзава.

Алай чка

Ингьул Бровковэ хуьруьн кьилив гвай тамун вирелай авахьиз гатӀумзава. ВацӀ авахьзавай рехъ чӀехи пай кьибле патанди я (вини авахьунин пата – са арада кьиблени рагъ экъечӀдай патаз физавайди, агъа авахьунин пата – са арада кьиблени рагъ акӀидай патаз физавайди я); Днепрдин кьакьанвилин атӀунрай тӀуз; агъа пата авай чкайра ЧӀулав гьуьлуьн дугунрай тӀуз авахьзавайдини хилериз чара жезвайди я. Мыколайив шегьердин кьилив Кьибле Бугьдиз авахьзавайди я. Ингьулдин агъавацӀар: Сугьоклия, Гьромоклия (эрчӀи патанбур); Бийанка, Аджамка, Камйанка, Бэрэзивка (чапла патанбур) ва мсб. ВацӀал са шумуд ядхуьнуьхал эцигнава: Киривогьраддин, Ингьулдин, Докучаевэдинни Софийивкадин. Шегьерар: Кировоград, Мыколайив.

Менфят къачун

Ингьулдин ятар цивди таъминрунни чилериз яд вугун патал кардик кутазвайди я. ВацӀун бассейнда 33 агъ. га майдан авай чилериз яд вугунин система эцигнава. Ингьулдин вини кьатӀарни адан агъавацӀ къайдада тунвайбур я. Ана вирен майишатар эцигнава, гьа вирера гъетер хуьзавайди я. Лайих авай чкаяр Пак тир Михайлодин папарин килиса – «дугундин гевгьер», Новобугь райондик квай Пэлагьийивка хуьре чӀагай акунар авай Софийивка ядхуьнуьхалин къерехдал авай килиса я. Региондин ланшафтдин парк «Прыингьульскый» - Миколайив областда авай Софийивкани Розанивка хуьрерин арада вацӀ авахьзавай кьатӀа авай, 3,15 агъ.га майдан авай, гьа чкадин чӀагай тӀебиат хуьн патал туькӀуьрнавай парк я.

Машгъур фактар

Лап сифте кьиляй Мыколайив шегьердин тӀвар Ингьульська верф, Усть-Ингьул, Усть-Ингьульськ тир.