Ботаника

Бота́ника (дегь-грек. βοτανικός — «набататриз талукь тир», βοτάνη-ай — «хъач, набатат») — набататар чирзавай илим, биологиядин са хел я.

Ботаникадин асул виликфинин девирар

Линнеян Praeludia sponsaliorum plantarumкӀвалахдин гъиливкхьин («Набататрин жинсвилин уьмуьрдиз гьахьун», декабрь 1729-й йис)

Карл Линнеян Systema Naturae ктабдин титулдин чар («ТӀебиатдин система», 1735)

Генрих Иоганн Непомук фон Кранц: Classis Cruciformium emendeta (1769), 3 табл. галаз

Набататрикай дуьз чирвилерин система хьиз ботаника XVII - XVIII-н вишйисара бегьем хьана, амма набататрикай гзаф малуматар къадим инсанризни малум тир, вучиз лагьайтӀа абурун уьмуьр недай, дармандин ва агъу галай набататрихъ галаз алакъалу тир.я

Антик девирдин философар набататарин асул-мана тайин ийиз ва абур систематизация ийиз алахъзавай. Аристотелдин ученик тир Теофраст ботаникадин буба хьиз малум я - ам ботаникадин кьилди тир илим хьих бине эцигайди я. Теофраста набататрин хуьруьун маишатда ва медицинада кардик кутунихъ галаз, ада теоритик месэлаярни веревирдзавайди тир.

Европадин илимдин набататар чирдай чӀехи вакъиа Франсиско Эрнандесан «ЦӀийи Испаниядин набататрин тарих» тӀвар алай, хъсандиказ иллюстрация авунвай, еке кӀвалах хьанай - и кӀвалах Испанияди пачагь II Филиппди заказдалди арадиз атанай. И ктабдиз алайчӀаван Мексикадин чилера хьанвай авай 3000-й гзаф набататрикай ва 500-й гзаф гьайванрикай малуматар гьатнава. Гьа а вахтунда, Бернардино де Саагуна вичин «ЦӀийи Испаниядин крарин умуми тарих» тӀвар алай фундаментал ктабда набатарикай са тӀимил куьруь малуматар ганай. Кьве кӀвалахни ацтекрин элкъвена къваларив гвай дуьньядикай малуматрин бинедаллах арадиз атанай. Ахпа Саагунан гъиливкхьин рикӀелай алатнай, амма Эрнандесаа ктабдикай са шумуд сефер маса алимри менфят къачунай: Хосе де Акоста, Нардо Антонио Рекки, Фабио Колонна, Хайме Онорато Помар, Грегорио Лопес, Федерико Чези, Хуан Барриос, Иоган де Лаэт, Иоан Эусебио Ньеремберг, Вильям Пизо, Роберт Лавэл, Джон Рэй, Джеймс Ньютон ва масабдур.