Абу Бакр ас-Сиддикъ

Ас-Сиддикъ Абу Бакр Абдуллагь ибн Усман ал-Къурайши, куьрелди Абу Бакр (радиАллагьу ангьу) (572 йис, Мекка, Аравия — 634 йисан 23 август, Медина, Халифат Рашидун) — садлагьай дугъри халиф, Мугьаммад пайгъамбардин (ﷺ) сифте асгьабрикай сад ва гьакӀни адан яран буба. Пайгъамбардин дуст тир, адахъ галаз гзаф дявейра ва женгера иштиракна ам хвейи. Мугьаммад (ﷺ) рагьметдиз фейидалай кьулухъ Абу Бакр халиф яз хкянай. Вич халифвилин везифадал атай чӀавалай ада Ислам диндин ва Халифатдин сергьятар мадни гегьеншарунин, пайгъамбар кьейидалай кьулухъ мажусивилиз элкъвенай араб тайифаяр дяведалди цӀийи кьилелай Ислам диндиз хкунин ва Византияни Сасанийрин империя муьтӀуьгъарунин сиясат кьиле тухуз гатӀумнай. Кьве йис гьукум гьалайдалай кьулухъ Абу Бакр рагьметдиз фена.

ТӀулар

Абу Бакр гзаф хъуьтуьл къилихрин, гьакимвилел рикӀ алачир инсан тир. Арабрин тарихдин малуматрив ва Аишади рикӀел хкай агьвалатрив кьурвал, ада ажеб тӀимилдал рази ва дамах квачир уьмуьр гьалзавай; уьмуьр гьалунин такьатрикай адаз Медина шегьердин къвалав галай чилин кӀус ва кьит мажиб тир. Абу Бакрди вичи Мугьаммад пайгъамбардин (ﷺ) весияр кьилиз акъудзавайди ва абурук садрани цӀийивилер кутун тавунвайди гьамиша кьетӀентдиз къейд ийидай.

Меккада уьмуьр

Абу Бакр ас-Сиддикъ 572 йисуз Меккада Усманан (Абу Кухафа) ва Сальмадин (Умм ал-Хайр) хзанда дидедиз хьана. Ислам дин кьабулдалди ам шегьердин виридалайни девлетлу савдагаррикай сад тир. Савдадал вичиз чӀехи агьвал авур Абу Бакр гьакӀни дуванбегдин везифани кьиле тухузвай, вичин тайифадин тарихни адетар дериндай чизвайвиляй ва ахварриз баян гудай алакьунар авайвиляй ам Меккада чӀехи гьуьрметдин сагьиб тир.

Абу Бакр Мугьаммад пайгъамбардин кӀеви дуст ва Али ибн Абу ТӀалибдилайни Зейд ибн Харисдилай гуьгъуьниз Ислам дин кьабул авур пуд лагьай итим тир (амма пайгъамбардин паб Гьадижа бинт Хувайлид гьисаба къачуртӀа ам Ислам дин кьабулнай кьудлагьай инсан жезва). Араб миллетдин тарихди мусурманар пайгъамбар ал-Аркаман кӀвализ къведалди Ислам дин кьабулнавайбуруз ва ал-Аркаман кӀвализ атайдалай кьулухъ дин кьабулнавайбуруз пайзава. Абу Бакр пайгъамбардиз виридалайни мукьва терефдарар тир садлагьай группадиз талукь я. Идалайни гъейри, Абу Бакр пайгъамбардин хзандиз талукь тушиз Ислам кьабулнавай пуд лагьай итим тир. Сифте Ислам кьабул авур ксар Зейд ибн ал-Харис ва Али тир (радиа-Ллагьу ангьум). А чӀавуз Абу Бакрди вичин тӀвар дегишна Абдуллагь эцигнай (яни «Аллагьдин лукӀ»). Вичин хъуьтуьл ва умун къилихрин куьмекдалди Абу Бакрди гуьгъуьнлай Ислам диндик гзаф зурба крар кутур Усман ибн Аффан, Тальха ибн Убайдулла, аз-Зубайр ибн ал-Аввам, Саад ибн Абу Вакъкъас, Абдуррагьман ибн Ауф, Усман ибн Мазун хьтин ксар Ислам диндиз гъанай. Умматдин виридалайни девлетлу инсан яз Абу Бакрди ам арадал атай сифте йикъалай адаз гъиляй къвезвай финансрин куьмекарни гузвай, кафиррин гъилик квай лукӀ-мусурманар маса къачуз азад хъийизвай.

Пайгъамбарди Мединадиз гьижра (куьч) авурла Абу Бакр адаз галаз рекье гьатнай ва адав галтугзавай душманрикай хуьзвай. Чпив галтугзавайбурувай чуьнуьх хьайила абур Меккадин мукьвал алай кьветӀе кӀев хьанай. Гуьгъуьнин йисарин тарихдарри, иллаки шиитри, Абу Бакра Ислам дин вилик тухунин рекье къугъванвай роль Али ибн Абу ТӀалибан кӀвачихъ кхьизва. Амма вакъиайриз и жуьре баян гунин тегьер гьакъикъатдив кьазвачирди малум я.

Мединада уьмуьр

624 йисуз Абу Бакрди вичин руш Айша Мугьаммад пайгъамбардиз вугунивди адаз мадни мукьва хьана. Мехъерикай меслятар абуру гьеле Меккада авай чӀавуз авунай. Айшадин гафаралди, чпин мехъерик шадвилин межлисар хьайиди туш.

Мугьаммад пайгъамбарди кьиле тухвай вири дявейра Абу Бакрди иштиракнай, ва Табукда хьайи дяведа ам пайдахчи тир. Мугьаммад пайгъамбар рагьметдиз фейи юкъуз и кардиз чӀалах хьайи ва тахьай арабрин арада мискӀинда къал-макъал гьатзавайди акур Абу Бакр виридан вилик экъечӀна ихьтин гафар лагьанай: «Я инсанар! Вуж Мугьаммад пайгъамбардиз агъанватӀа квез чир хьурай — ам кьена. Амма Аллагьдиз ибадат ийизвайбуруз чир хьурай, Ам эбеди я ва рекьидач. Мугьаммад — илчи тир, илчияр адалай виликни авай. Яраб куьн кьулухъ элкъведа жал? Кьулухъ элкъведайбурукай Аллагьдиз са зарарни жедач, амма рикӀ михьибуруз Аллагьди агакьарда».

ЭлячӀунар

• Шамил Аляутдинов Абу Бакр.