Къази-Кумух ханвал

Къази-Кумух ханвал — 1642–1860 йисарин къене, Къази-Кумух шамхалвал чкӀайдалай кьулухъ Дагъустанда арадал атанай яхулрин гьукумат я. Адан кьилин шегьерар Кумух ва Хосрех хуьрер тир. И уьлкве къенин Яхул ва Кули районар алай бицӀи чилерал экӀя хьанвайтӀани Дагъустандин тарихда хьайи виридалайни къуватлу ва нуфуслу гьукуматрикай сад тир.

Къази-Кумух ханвиле сиясат тухунин тегьер шамхалвилин вахтарилай дегиш тахьана амукьнай. Ханвилиз регьбервал яхул чӀалал «кьатӀ» лугьудай (фарс чӀалал «диван») Вини Кьилин Шуради ийизвай. И шурадик визирар, къазияр, кьушунрин кьилер ва са гьукумдар акатзавай. Вичик са шумуд хуьрер квай гьар са хуьруьн-жемиятдиз чкадин жемятди, кавхайри, къазиди ва къарарар кьилиз акъудзавай касди идара ийизвай. Хандин нуькеррин гвардияди полициядин везифаяр кьиле тухузвай.

Ханвилин регьберар

• Халклавчи Алибек
• I-й Сурхай-хан — зурба нуфусдин сагьиб тир и ханди Шемахадин, Хачмаздин, Дербентдин чилер Къази-Кумухдиз муьтӀуьгъарнай.
• Муртазали-хан
• II-й Сурхай-хан
• Аслан-хан
• Нуцал Ага-хан
• МухӀаммад Мирзе-хан
• Умму Кулсум-бике
• Абдурагьман-хан
• Агълар-хан
• Жафар-хан

Эдебият

• А. В. Комаров. Казикумухские и кюринские ханы. — ССКТ, Тифлис. 1869.
• С. Габиев. Лаки — Их прошлое и быт. СМОМПК. Тифлис. 1906.
• Каяев А. Материалы по истории лаков Рукописный фонд ИЯЛ Даг. фил. АН СССР. Д. 1649.