Крым-татар чӀал
Крым-татар чӀал (кр-т. Qırımtatar tili, Къырымтатар тили) — къирим-татар халкьдин хайи чӀал. Туьрк чӀаларин хзандиз талукь я. Крым Республикадин гьукуматдин чӀаларикай сад я. Къирим-татар чӀалал кирилл ва латин гьарфаралди кхьизвайди я.
| Къирим-татар чӀал | |
| Вичин тӀвар: |
Qırımtatar tili |
|---|---|
| Уьлквеяр: | |
| Официал статус: | |
| Рахазвайбурун кьадар: |
500 000 кас |
| Классификация | |
| Категория: | |
| |
| Кхьинар: |
латин ва кирилл графика |
| ЧӀаларин кодар | |
| ГОСТ 7.75–97: |
кры 347 |
| ISO 639-1: |
— |
| ISO 639-2: |
crh |
| ISO 639-3: |
crh |
 Къирим-татар чӀалал рахазвай агьалидин къалинвал | |
Рахазвайбурун кьадар дуьзар хъувун
Официал сиягьриз килигна, крым-татар чӀалал рахазвайбурун кьадар 350 агъзур кас я, абурукай 250 агъзур кас Крымда ава. Болгария ва Румынияда тахминан 25 агъзур кас крым-татар чӀалал рахазвайди малум я. Крымдин ханвал урусрин гъилик акатайдалай кьулухъ Турциядиз куьч хьанвай пара кьадарда крым-татаррикай дуьз малуматар авач, вучиз лагьайтӀа абур чкадин туьркверихъ галаз тамамдаказ акахьнава.
ЧӀалан кьетӀенвилер дуьзар хъувун
Нугъатар дуьзар хъувун
Крым-татар миллетдик квай гьар пуд субэтник группа вичин кьетӀен нугъатдал рахазва. И нугъатар сад-садавай са кьадар тафаватлу я.
- Кьиблепатан нугъат (ялыбой) — и нугъат угъуз чӀаларин хзандиз талукь я ва туьрк чӀалаз гзаф мукьва я. Нугъатдик пара кьадар грек ва итальян чӀаларай къачур гафар ква.
- Чуьлдин (кеферпатан, нугъай нугъат) — и нугъатдал Румыния, Болгария ва Турцияда уьмуьр ийизвай крым-татарар рахазва. Нугъат кыпчак чӀаларин хзандиз талукь я ва нугъай чӀалаз гзаф мукьва я.
- Кьулан нугъат (орта-ёлак) — кыпчак чӀаларин хзандиз талукь тир, амма угъуз чӀаларин къати таъсир галукьнавай нугъат я. Рахазвайбурун кьадардиз килигна Крымдин виридалайни чӀехи ва кьилин нугъат я. И нугъатдал сувун ва сувун ценерив галай районрин агьалияр рахазва. Крым-татар эдеби чӀал и нугъатдин бинедал арадал гъанвайди я.
И нугъат, XIV виш йисуз Крымдин агьалияр рахазвай половец чӀалан дуьз давам тирди гьисабзава.
Этнолектар дуьзар хъувун
Крым ханвилин чилерал тарихдин къене арадал атай муькуь миллетрин чӀалар бязи алимри крым-татар чӀалан этнолектар (нугъат) тирди гьисабзава. Ибур караим чӀалан крым нугъат, крымчак чӀал ва урум чӀалар я.
Караим чӀалан крым нугъат ва крымчак чӀал крым-татар чӀалавай гафар лугьунин тегьердив ва муькуь фонетик кьетӀенвилерив тафаватлу я.
Урум чӀаланни крым-татар чӀалан арада авай тафават чӀехиди я. Сифте нубатда идан себебар чӀалак квай пара кьадар грек гафар ва крым-татар чӀала авачир кьетӀен ванер я. Урум чӀал крым-татар чӀалан кьиблепатан нугъатдиз пара ухшар я. Урум чӀал вични са шумуд нугъатрикай ибарат я.
Караимри, крымчакри ва урумри чпин чӀалар кьилдин чӀалар тирди лугьузва ва абур крым-татар чӀалан нугъатрик кутунихъ галаз рази туш.
Баянар дуьзар хъувун
ЭлячӀунар дуьзар хъувун
- Русско-крымскотатарский и крымскотатарско-русский словарь
- Лингвистический корпус крымско-татарского языка
- Крымско-татарская электронная библиотека
- Автоматическая транслитерация «кириллица ←→ латиница» текстов на крымско-татарском языке
- Ресурсы по крымско-татарскому языку
- Кыпчакские языки на сайте А. Н. Гаркавца