СтӀал Сулейман: различия между версиями

[[1869 йис|1869 йисуз]] виликан [[Куьре магьал]]дин (гилан [[СтIалСтӀал Сулейман район]]дин) [[Агъа СтӀал]]рин хуьре дидедлай хьана.

Вичиз бегьемдиз аялвал такур Сулеймана 13 йис хьайидалай кьулухъ кьве гъилелди фу къазанмишзава. Ада батрак яз Дербентда, фялевиле Генжеда, Самаркандда, Бакуда кӀвалахна. Къад йисуз дуьньяда къекъвейдалай гуьгъуьниз ам хайи хуьруьз хтана; кӀвал кутуна, лежбервал ийиз, хзан хвена. Революциядин ва граждан дяведин йисара СтӀал Сулейман киснач, ада 1917-йисан революция, пачагь тахтунай гадарун шадвилелди кьабулна. Дагъустанда Советрин гьукум гъалиб хьайидалай гуьгъуьниз СтӀал Сулеймана цӀийи уьмуьр туькӀуьрунин карда гьевес авайвилелди иштиракна. Гьеле аял чIавузчӀавуз шиирар туькӀуьрунал рикӀ алаз хьайи Сулеймана вичиз аквазвай гьахъ авачир крарикай дегьне социал метлебдин чӀалар туькӀуьрзава. Чешне яз революциядилай вилик туькӀуьрнавай адан «Билбил», «Кавхадиз», «Судуяр», «Фекьияр», «Девлетлуяр, чиновникар» ва масабур къалуриз жеда. Заридин сатирадин эсерра гьа гьахъ авачир девир дегьнедай ва хцидаказ критика жезва.<ref>Лезгийрин революциядин вилик квай девиррин литература. Хгягъай эсерар. Ктаб туькӀуьрайди ва адаз сифте гаф кхьейди Гь. Гьашаров я. Махачкала, Дагучпедгиз, 1990</ref>

СтӀал Сулеймана туькIуьрайтуькӀуьрай эсерар кьве чкадал пай жезва: Октябрдин инкъилабдилай вилик теснифайбур («Кавхадиз», «Судуяр», «Фекьияр», «Девлетлуяр, чиновникар» ва мсб.) ва Советрин девирда теснифайбур («Октябрдин инкъилабдиз», «Рушариз», «Яру Аскер», «Колхозчи паб Инжиханаз», «Большевик я чи вацӀун тӀвар», «Жегьил шаирриз», «Чи къуват» ва мсб.). Адан эсерра, иллаки инкъилабдилай вилик теснифайбурун, хци сатира квайди я: зариди вичиз акур гьахъ авачир, инсанвал авачир ва ахлакь авачир гьерекатар, амалар ва хесетар негьзава.

С. Сулеймана туькIуьрайтуькӀуьрай эсерри лезги ва Дагъустандин литератураяр вилик финиз чIехичӀехи таъсир авуна. Абур Гь. Гьажибегова, А. Агъаева, Н. Къапиевади, Гь. Гашарова, Гь. Гьамзатова, Р. Кельбе-ханова, Ф.Нагъиева ва маса алимри ахтармишна. ЧӀехи зари 1934-йисалай СССР-дин писателрин союздин член тир<ref>Къ. Х. Лезги зарияр: куьмекчи ктаб. — Магьачкъала, 2001. — 160 ч.</ref>.

СтӀал Сулейман, ада вичи са шиирда къейд авурвал, кӀел-кхьин чин тийиз гьар са кардикай уях тир. Дуьз я, ХХ асирдин Гомераз кӀел-кхьин чидачир, амма ам савад авачир тир лугьуз жедач. СтӀал Сулеймана неинки уьмуьрдин университет акъалтӀарна, адаз неинки лезги фольклордин, Кьуьчхуьр Саидан, Етим Эминан произведенияр хуралай чидай, гьакӀни Низамидин, Хафизан, Саадидин, Навоидин ва гуьгъуьнлайни Пушкинан, Лермонтова туькIуьрайтуькӀуьрай эсеррикай хабар авай. Им, са шакни алачиз, чIехичӀехи культура я.

СтӀал Сулейманан поэзиядин дувулар фольклордин ва литературадин гзаф дерин ва жуьреба-жуьре къатариз гьахьнава. Гьелелиг им чи вилик акъвазнавай месэла туш. Амма са кар къейд тавуна таз жедач: чаз чиз, СтӀал Сулейманаз искусстводин векилрикай виридалайни гзаф СаадидитуькIуьрайСаадидитуькӀуьрай эсерри таъсирна. Гьам уьмуьрдин биографиядиз, гьам поэзиядин образный къурулушдиз, фикир авунин тегьердиз кьве зарини сад-садаз мукьва я. Низ чида, РагъэкъечӀдай патан базарра, карвансарайра, духанра жегьил СтӀал Сулейманаз куьчери ашукьрин ва ихтилатдал рикӀ алай инсанрин сивяй Саадидин чӀалар гьикьван ван хьанатӀа…<ref>[http://lezgi.etnosmi.ru/one_stat.php?id=2447 ТАРИХДИН ДАМАХ]</ref>

Гьаp гьи касди чӀyгвазчIyгваз жафа,

Санал тӀyьpтIyьp фy гьакӀ квадаpдай.

СтӀал Сулейманан поэзия океан я, адан девлетрикай, рикӀевай «гевгьеррикай», марфадив ацӀанвай «циферикай» ва эхирни «гьавадикай» чи уьлкведа миллионралди кӀелдайбуру ва жуьреба-жуьре миллетрин зарийри менфят къачуна. Са шакни алачиз, лезги Х.Тагьиран, аварви Гь. ЦӀадасадин, лакви Э.Капиеван, азербайжанви С.Рустаман, гурживи Г.Леонидзедин, казах Д.Джабаеван, белорусь Я.Купаладин, урусар тир А.Суркован, А.Безыменскийдин, М.Исаковскийдин ва маса зарийри туькIуьрайтуькӀуьрай эсеррал СтӀал Сулейманан поэзиядин нурар аватна. ХХ асирдин Гомер неинки СССР-дин жегьил зарийриз, гьакӀни социализм эцигзавай халкьдин демократвилин, милли азадвал патал женг чӀугвазвай колониальный ва капитализмдин уьлквейрин кӀвенкӀвечи зарийриз хайи халкьдиз къуллугъ авунин карда акьалтӀай зурба чешне я.</blockquote>