Бахцугъ: различия между версиями

Содержимое удалено Содержимое добавлено
гъ clean up using AWB
гъ palochka «Ӏ» (via JWB)
 
ЦӀар 19:
|район таблицада = Кьурагь район
|жемятдин жуьре = Хуьруьнсовет
|жемят = [[КIириКӀири хуьруьнсовет|«КIириКӀири хуьруьнсовет»]]
|жемят таблицада =
|къенепатан паюнар =
ЦӀар 51:
}}
 
'''Бахцугъ''' ({{lang-ru|Бахцуг}}) — [[Дагъустан]] республикадин [[Кьурагь район]]да авай саки тунвай хуьр. [[КIириКӀири]], [[Ругун]] ва [[Сараг]] хуьрерихъ галаз [[КIириКӀири хуьруьнсовет|«КIириКӀири хуьруьнсовет»]]дик акатзава.
 
== География ==
Хуьр [[Дагъустан Республика]]дин [[Кьурагь район]]дин кьибле пата, [[Гитин кьил]] суван кIаниккӀаник чка кьунвайди я.
 
==Тарих==
Сурун къванерал алай кхьинри малумарзавайвал, хуьр 1370-1400 йисара бине кьунвайди я, яни 600 йис идалай вилик. Вилик хуьруьн тIвартӀвар азербайжандал «Яйлахдин хуьр» (векьин чкадин хуьр) тир, са тIимилтӀимил геж, Баху тIвартӀвар алай къари, хъсан уьмуьр гьалуниз, чIехичӀехи чIурарчӀурар, цив бул чешмеяр, мублагъ чилер хьтин вири къулайвилер авай кIунтIалкӀунтӀал куьч хьана ацукьайдилай кьулухъ, хуьруьз адан гьуьрметдай Баху → «Бахцугъ» лугьуз хьанвай. Кьуьзуьбурун эхтилатрал агалтна, царь чIавузчӀавуз Бахцугъ хуьруьн эгьилийрин гзафбур Кьибле Лезгистандин [[КцIарКцӀар район]]дин [[Аваран]], [[Кьилегьуба]] ва [[Абдукеримуба]] хуьч хьанвайди тестикь ийиз жеда. Гьа а береда парабур [[Турция]]дизни куьч хьана ацукьнавай. Исятда Турцияда Бахцугъ хуьруьн эгьли тир Будахан, 100 касдал кьван агакьанавай несилри уьмуьр гьалзава. Хуьре 5 сихилар ава: Абасанбур, Башарар, Тумакьар, Хушумар, ЦIарапIарЦӀарапӀар. Хуьр кьве мягьлейриз пай жезва Агъа мягьле, Вини мягьле. Кьве мискIинмискӀин авай, гьар мягьледа сад. Гила абурун дараматар клубдин ва мектебдин къайдада цIийикIацӀийикӀа туькIуьрнавайдитуькӀуьрнавайди я. Хуьре кьве пIирпӀир ава: Нурали бубадин ва Гьажирамазан бубадин пIирерпӀирер.
 
Дегь заманада бахцугъвияр садкайни асул тушир жемят тир. Абур харжарикайни ва налогрикай ада тир. Абур са чара жемиятдизни талукь тушир. Кьуьзуьбурун эхтилатрив кьурвал, хана гьукум гьалзавай чIаварачӀавара, Бахцугъриз адан са наибни, са визирни атанвачир. Дяведал гзаф рикIрикӀ алайбур хуьр тир. Абуруз гьавиляй фад-фад «Дявекарар Бахцугъар» (кикIидайбуркикӀидайбур) лугьудай.
 
Дегь чIаварилайчӀаварилай инихъ, хуьруьн эгьлийрин кьилин крар — лежбервал, малдарвал тир. Са тIимилтӀимил вилик вахтара, [[Кьибле Лезгистан|Кьибле]] ва [[Кефер Лезгистан]]дин арада сергьят чIугудалдичӀугудалди, хъуьтIуьнхъуьтӀуьн береда багцугъвияр вири хзанрихъ галаз [[Азербайжан]]диз кIвалахизкӀвалахиз физвай, яни кеспи ийиз шегьерриз фидай лежбервилел алахънавай.
 
[[XIX виш йис]]уз Бахцугъ вири [[Куьре округ]]дихъ галаз [[Урусат империя]]дин гъилик акатзава. Империядик квай чIавузчӀавуз, хуьр [[Дагъустан вилаят]]дин Куьре округдин [[Хъутур-Куьредин наибвал]]диз талукь тир. [[КьепIирКьепӀир]] хуьруьхъ галаз КьепIирринКьепӀиррин хуьруьнжемятдик акатзавай.
 
[[1941 йис]]уз хуьре 119 хзанди уьмуьр гьалзавай. [[Ватандин ЧIехиЧӀехи дяве]] чIавузчӀавуз, гишин вахтара кIеверакӀевера гьатай бахцугъвияр фан кIусанкӀусан гуьгъуьна Кьибле Дагъустандин аранда авай хуьрериз куьч хьана ацукьзавай. Ватандин ЧIехиЧӀехи дяве йисара хуьряй фрондиз 72 кас рекье гьатнай. Абурун гзафбур хайи хуьруьз элкъвена хтанвачир. Дяведин гзаф четин береда, фронтдиз Мурадханов Талидин, Агаханов Шахлар, Камидов Магомедшади, Халиков Кайибшах, Кайибханов Кайибхан, Велиханов Абас гуьгьуьллувилелди фенвай.
 
Алай чIавузчӀавуз хуьре 40 кьван майишатар ава. Бахцугъвийрин 70 - далай пара хзан [[Мегьарамдхуьруьн район]]дин [[Самур]] хуьре, 11 хзан [[Сулейман СтIалСтӀал район]]да, 15 хзан [[Баку]]да, [[Магьачкъала]]да ва [[Каспийск]]да 30 кьван хзанди уьмуьр ийизва. ГьакIниГьакӀни, [[КцIарКцӀар район]]дин [[Аваран]] хуьр Бахцугъ хуьряй атанвайбурун несилрикай ибарат я. Им тестикьарзавайди ам я хьи, Аваран хуьруьн сихиларни Бахцугъ хуьруьн сихилар сад я.
 
==Агьалияр==
[[1941 йис]]уз хуьре 119 хзанди уьмуьр гьалзавай. Алай чIавузчӀавуз хуьре 40 кьван хзан ава. Агьалидин вири [[лезгияр]], [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] я. [[1886 йис]]ан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Бахцугъ хуьруьн агьалияр 518 кас тир.<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/koturkyurin1886.html КОТУР-КЮРИНСКОЕ НАИБСТВО (1886 г.)]</ref>
 
==ТIварТӀвар - ван авай ксар==
* [[Шагьисмаил Гьажимирзоев]] — «[[Лезги газет]]» дин чIехичӀехи корреспондент, [[Дагъустан Республика]]дин культурадин лайихвилер авай кархъан.
* [[Тимур Гьажимирзоев]] — [[ада кьуршахар]] спортдин жуьредин устIарустӀар.
 
== Баянар ==