Къавкъаз: различия между версиями

Содержимое удалено Содержимое добавлено
Нет описания правки
ЦӀар 18:
Кьибле Къавкъаздик ЧӀехи Къавкъаздин кьиблепатан гуьнедин чӀехи пай, [[Колхид аран]] ва [[Курин легъв]], [[Армениядин суван кьулувал]], [[Талыш сувар]] ва [[Ленкорандин суван кьулувал]] акатзава. Кьибле Къавкъаздин сергьятрин къене Армения, Грузия ва Азербайжан хьтин уьлквеяр, ва гьакӀни, кьилди са [[Урусат]]ди ва маса вад уьлквейри аслутуширвал кьабулнавай [[Абхазия]] ва [[Кьибле Осетия]]. Кьибле Къавкъаз кефер патай Урусат Федерациядихъ галаз ва кьибле патай Турция ва Ирандихъ галаз сергьятарзава.
 
Гилан заманадинзамандин политикадин географиядив кьурвал, Къавкъаздин чилер кьве патаз пай хьанва, Урусатда — [[Кефер Къавкъаз]], Азербайжан, Эрменистан ва Гуржистан — [[Кьибле Къавкъаз]] я. Турциядини вичин рагъэкъечӀдай патан регионар Къавкъаз региондик талукьарзава.
 
== Этимология ==
«Къавкъаз» ({{Lang-grc|Καύκασος}}) тӀвар сифте яз, дегьДегь — грециядинГрециядин кирамрин [[Геродот]]дин эсерра (ч. э. в. V виш йис) ва [[Эсхил]]дин (ч. э. в. VI—V виш йисар) «[[Бухавра акьалднай Прометей]]» эсерда гьалтзава. [[Страбон]] географди шагъидвалзавай малуматрив кьурвал, гьа чкадин агьалийри Къавкъаздиз ''Каспий'' лугьузвай, ва идакай хкатзава хьи Καύκασος тӀвар гъурбатдай атанвай гаф я.
 
Καύκασος гафунин арадиз акъатун гилани чир туш, ва алимри и гафуниз гузвай баянар сад — садав кутугнавач.
ЦӀар 53:
Виликпатан Кавкъаздин кьулувал Азов гьуьлелай Каспий гьуьлел кьван 700—800 км яргъи хьанва ва рельефдин характердай пуд элементриз пай жезва: [[Азов-Кубань аран]], [[Ставропольдин кьакьанвал]] ва [[Тер аран]].
 
ЧӀехи Къавкъаздин суварин система гуьгъуьнин тегьерда пай жезва: [[Таман зуростров]]дилай [[Эльбрус]]дал (Къавкъаздин виридалай кьакьан кӀукӀ, 5642 м) кьван тӀимил — тӀимил хкаж жезвай [[РагъакIидай Къавкъаз]], Эльбрусдинни [[Казбек]]дин арада авай кьакьан суварин [[Юкьван Къавкъаз]] ва Казбекдилай Апшерон зуростровдал кьван агъуз жезвай [[РагъэкъечIдай Къавкъаз]]. Къавкъаздин юкьван пата суван система пара агаж хьанва, амма рагъэкъкчӀдай ва рагъакӀидай патара гегьенш. Адан кеферпатан гуьне яргъи ва алгъай чка я, ва кьиблепатанди — куьруь вакуьруьни тик я. [[ЧIехи Къавкъаз]]дин гигинин зонада, 4 — 5 агъз. м юкьван кьакьанвал авай [[Кьилин]], [[Ятар ччара ийидай синен]] ва [[Къвалан]] цӀиргъер ава.
 
[[Къавкъаздин Кьилин цIиргъ]]ини, [[Кеферпатан Къавкъаз]] ва [[Кьиблепатан Къавкъаз]] ччарачара ийизва.
 
Къавкъаздин кукӀвар: [[Мижирги]] (5025 м), [[Казбек]] (5033 м), [[Джанги-тау]] (5058 м), [[Шхара]] (5068 м), [[Пушкинан кIукI]] (5100 м), [[Коштан-тау]] (5152 м) — ибур Альп суварин виридалай кьакьан Монблана (4807 м) кукӀвалай кьакьан я.
ЦӀар 61:
ЧӀехи Къавкъаздин кьибле пата Кьибле Къавкъаздин депрессия чка кьунва, ана рагъакӀидай пата уьленар авай [[Колхид аран]], рагъэкъечӀдай пата кьурагь [[Къуьре-Аракс аран]]ни [[Алазань кьулувал]] ава.
 
Кьибле Къавкъаздин аранрин кьибле пата [[Кьибле Къавкъаздин суван кьулувал]]ди чка кьунва, адак [[ГъвечIи Къавкъаз]] ва [[Джавахет - Армениядин суван кьулувал]] акатзава. ГъвечӀи Къвкъазди, суварин арада авай дегьне хандакӀри ччара авунай, 2000—2500 м кьакьанвал авай, чӀемерукдин кӀалуб авай цӀарцӀин агаж хьанвай цӀиргъер арадал гъизва. ГъвечӀи Къавкъаздин виридалай кьакьан кӀукӀ — [[Гамиш]] сув я (3724 м). И цӀиргъери, дегьне кӀамари паяриз ччара авунай вулкандин [[плато]]йрикай, ва 1500—2000 м кьакьанвилера чка кьунвай кьулувалрикай вакьулувалрикайни абурун винел хкаж хьанвай вулкандин цӀиргъерикай ибатарибарат тир [[Армениядин суван кьулувал]] кефер патайни кефени — рагъэкъечӀдай патай элкъвена кьунва. [[Эрмениядин суван кьулувал]]дин виридалай кьакьан кӀукӀ — [[Арагац]] сув я (4090 м).
 
Кьибле Къавкъаздин кьблединни — рагъэкъечӀдай къерехда, [[ГъвечIи Къавкъаз]]дин суван системадин кьатӀ тир [[Талыш сувар]]и ва абур [[Каспий гьуьл]]уькай ччара ийизвай [[Ленкорандин аран]]ди чка кьунва. Талыш сувар пуд яргъивилихъ фенвай цӀиргъерикай ибарат я. И цӀигъерин виридалай кьакьан чка — [[Куьмуьрквей]] сув я (2494 м), ва [[Ленкорандин аран]], [[Каспий гьуьл]]уьн вири къерехар хьиз дуьнья океандин дережадилай 28 м агъада авай, гьуьлуьз агатзавай чкадал кьван и цӀиргъер аскӀан жезва.