Экономика: различия между версиями
Содержимое удалено Содержимое добавлено
ЦӀар 23:
Инсанри чпин гъилериг зтӀар акъудиз абур маса затӀарихъ, сервисдал дегишиз эгечӀайла экономика дуьньядал акъатна лагьайтӀа жеда. Экономикадин рекьяй къанунар туькӀуьр авур сифте цивилизацийрик дегь Вавилон ква. Абурун системада дусахар, дуванар, регьберар авай. Дегь чӀаван экономика чӀехи пай лежбервилел алай. А системадин пулуниз шекел лугьузавай. Сифте сефердиз а гафунин тӀвар чи эрадилай вилик 3000 йисуз кьунвай. ЧӀехи пай халакьариз затӀар дегишун жемятдин къене авай тухунрихъ галаз галкӀанвай. Ахпа, система хкаж жедайвал кьван, масагудайбур хьана, затӀар къачуз-маса гузвай. Дегь Грецияда, «экономика» гаф дуньядал акъатнавай чилел, пара лукӀар авай. Гьар сефер Экономикадин патахъай цӀийи ихтилатар эгечӀзавай гьар жуьре затӀар акъакь тийидайла. Юкьван вишйисара чна исятда экономика лугьузвай тухунар чи дережадиз мукьуг тир. ЧӀехи пай дегишунар жемятрин кьула жезвай. Гьа чӀавуз инвестициярни арадал атана. ЦӀийи дуьньядиз пуларни затӀар ракъурзавай, са яргъи чӀавунилай гьанай хийир кьулухъ хтун патал. Маса гудайбур, Якоб Фуггер (1459—1525), Джованни Медичи (1360—1428) — сифте банкар туькӀуьрнавай ксар я. Европади къачунвай чилерикай адан колонияр хьана. Хкаж жезвай гьукуматар, Испания, Португалия, Франция, ЧӀехибритания, Нидерландар — абуруз сергьятрал пул къачуналди элвер контролдик хуьз кӀанзавай. Европада секуляризация фидайла гьукуматри хашперес вакф чилерни кӀвалер кардик кутуна шегьерар чӀехи жез хьана. Жемятдин виридалайни вини жергейрин къуват гъвечӀи жез хьана. Гьукуматрихъ экономикадин министрар жез хьана. Банкирри эгечӀна гьукуматдин проектра, дявейрани инфраструктурада чпин пул тваз.
Исятда авай дережадин фикирдай сифте халис экономист Шотландиядин Адам Смит (1723—1790) тир. Адан фикирар вилик тухвайди физиократиядин теория, меркантилизмдиз хьайи реакцияни гуьгъуьна хьайи экономикадин студент Адам Мари тир. Ада гьукуматдин экономикадин элементар акъудна: хийирар теклифзава конкуренцияди арадал гъизвай халис къиметдай, мад зегьмет пай авун. Ада кьатӀунавай, инсандин ахъа элверин мана жуван важибвал хьун я. Гьа фикир, инсанди элвер вичин манаяр патал хуьзвайди, экономикадин кьиле гьатна. Томас Мальтуса (1766-1834) теклифиднни жузунин фикир пара халкь хьунин четинвилиз элкъуьрна. Индустриядин революцияди чка кьунвай 18дилай 19лай вишйисалди, а чӀавуз чӀехи масакӀавилер кьиле физвай чилел алай кӀвалахра, индустрияда, дагъдикай хийир хкудуникайни транспортда. А процессдин кьил кутуна ЧӀехибританияда, ахпа фена Европадиз, Кефер патан Америкадиз, гуьгъуьна вири дуьньяда гегьеншар хьана.
== Экономикадин социология ==
| |||