Экономика: различия между версиями

'''Экономика''' — [[жемят]]ди тухузвай кӀвалах, вичихъ авай хийир кьиле тухунни, кардик кутуниз талукь тир, гьакӀни жемятдин къене авай сад садахъ галаз тухунар, затӀар акъудайлани, пайдайлани, дехгишунарни кьабул авуна жезвай. Сифте а гаф арадал дегьгрек алим [[Ксенофонт]]а акъудна ч.э.в. ӀV вишйисуз. Экономикадин чӀехи къаст жемятдиз герек авай хийирар арадиз акъудун я. А системади вири жемятдиз санални гьар са касдиз кьилди уьмуьр тухуз куьмекзава. Са гьукуматдин экономика гьамиша са кьадар процессрин эхир я - — адак квазва меденият, адетар, чирвилер, технологияр, история, жемят туькӀуьрнавайвални къанунрин системаяр, мад маса важиб факторар. Гьа факторри туькӀуьрзава экономика хкаж хьун патал авай шартӀар. Экономика гьамиша зегьмет, ада арадал гъизвай хийирни, ам жемятдин арада пай авун я. Базардин къанунрал эцигнавай экономикадин мана язва базардин уртахри гъизвайни герек авай хийирар пай авун. Гьабурун алакъади вичи кӀватӀзава экономикадин система.

Инсанри чпин гъилериг зтӀар акъудиз абур маса затӀарихъ, сервисдал дегишиз эгечӀайла экономика дуьньядал акъатна лагьайтӀа жеда. Экономикадин рекьяй къанунар туькӀуьр авур сифте цивилизацийрик дегь Вавилон ква. Абурун системада дусахар, дуванар, регьберар авай. Дегь чӀаван экономика чӀехи пай лежбервилел алай. А системадин пулуниз шекел лугьузавай. Сифте сефердиз а гафунин тӀвар чи эрадилай вилик 3000 йисуз кьунвай. ЧӀехи пай халакьариз затӀар дегишун жемятдин къене авай тухунрихъ галаз галкӀанвай. Ахпа, система хкаж жедайвал кьван, масагудайбур хьана, затӀар къачуз-маса гузвай. Дегь Грецияда, «экономика» гаф дуньядал акъатнавай чилел, пара лукӀар авай. Гьар сефер Экономикадин патахъай цӀийи ихтилатар эгечӀзавай гьар жуьре затӀар акъакь тийидайла. Юкьван вишйисара чна исятда экономика лугьузвай тухунар чи дережадиз мукьуг тир. ЧӀехи пай дегишунар жемятрин кьула жезвай. Гьа чӀавуз инвестициярни арадал атана. ЦӀийи дуьньядиз пуларни затӀар ракъурзавай, са яргъи чӀавунилай гьанай хийир кьулухъ хтун патал. Маса гудайбур, Якоб Фуггер (1459—1525), Джованни Медичи (1360—1428) — сифте банкар туькӀуьрнавай ксар я. Европади къачунвай чилерикай адан колонияр хьана. Хкаж жезвай гьукуматар, Испания, Португалия, Франция, ЧӀехибритания, Нидерландар - — абуруз сергьятрал пул къачуналди элвер контролдик хуьз кӀанзавай. Европада секуляризация фидайла гьукуматри хашперес вакф чилерни кӀвалер кардик кутуна шегьерар чӀехи жез хьана. Жемятдин виридалайни вини жергейрин къуват гъвечӀи жез хьана. Гьукуматрихъ экономикадин министрар жез хьана. Банкирри эгечӀна гьукуматдин проектра, дявейрани инфраструктурада чпин пул тваз.

Исятда авай дережадин фикирдай сифте халис экономист Шотландиядин Адам Смит (1723–17901723—1790) тир. Адан фикирар вилик тухвайди физиократиядин теория, меркантилизмдиз хьайи реакцияни гуьгъуьна хьайи экономикадин студент Адам Мари тир. Ада гьукуматдин экономикадин элементар акъудна: хийирар теклифзава конкуренцияди арадал гъизвай халис къиметдай, мад зегьмет пай авун.

|