|
}}
'''Франция''' ({{lang-fr|France}}, {{IPA|fʁɑ̃s}}), официал тІвартӀвар '''Франc Республика''' ({{lang-fr|République française}}, {{IPA|ʁe.py.blik fʁɑ̃.sɛz}}) - — [[РагъакІидайпатан Европа]]да авай гьукумат я. Республикадин девиз - — «Азадвал, Барабарвал, Стхавал», адан диб (принцип) - — гьакимвал халкьдиндинди я, ам халкь патал халкьди ийизавайди я<ref>http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/root/bank_mm/constitution/constitution_russe_version_aout2009.pdf</ref>. Кьилин шегьер - — [[Париж]] я. Франциядин агьалийрин чІехичӀехи пай [[Галло-романар|галло-римвияр]] аладайди ва [[Роман чIалар|роман кІватІалдиккӀватӀалдик]] квай чІалалчӀалал рахазавайди ятІаниятӀани, уьлкведин тІвартӀвар [[франкар]] лугьудай [[Дегь чІаван германар|герман тайифадин]] тІварцІикайтӀварцӀикай арадал атанва.
Франция - — «хвехуьнин» гьукумат я, СМТ-дин Хатасузвилин Шурадин ибаратдик квай гьамишан 5 члендикай сад я. 1950-лагьай йисаррилай гатІумнагатӀумна [[Европадин ГалкІ]] туькІуьрнавайтуькӀуьрнавай гьукуматрикай сад язва.
Агьалийрин сан-гьисаб - — 64,7 млн кас (2010 гьер)<ref name="pop">[http://www.insee.fr/fr/themes/document.asp?ref_id=ip1276#inter1 INSEE — Bilan démographique 2009]</ref>, абурукай 90 вишекайди - — Франциядин гьукуматвияр я. Дин гвайбурукай чІехичӀехи пай католикар я (76 %).
Къанунар акъуддай орган - — кьве палатадин парламент я ([[Франциядин Сенат|Сенатни]] [[Франциядин Миллетдин АлтIушун|Миллетдин АлтІушунАлтӀушун]]). [[Франциядин административ чара авунар|Административ чара авунар]]: 27 [[Франциядин вилаятар|вилаят]] (22 [[Франциядин метрополияр|метрополияни]] 5 [[Франциядин гьуьлерилай анихъ авай вилаят|гьуьлерилай анихъ авай вилаят]]), абурук 101 [[департамент]] ква (96 метрополияда, 5 гьуьлерилай анихъ авай департамент)<ref>{{cite web
| author = Encyclopédie Encarta
| authorlink =
=== Индустрия ===
Францияди ракьунинни уранрин рудаяр, бокситар хкудун тухузава. Расна акъудзавай индустриядин чІехичӀехи метлеб авай хилер - — машинар акъудун, гьа гьисабдик автомобиляр акъудун, электротехникадинни электроникадин (телевизорар, чуьхуьдай машинарни мсб), авиациядин, гимияр авун (танкерар, гьуьлуьн паромар) ва станокар акъудун я.
Франция дуьньядин виридалайни чІехичӀехи химиядинни нафтахимиядин продукция акъудзавайбурукай сад я (гьа гьисабдик каустик сода, синтетикадин каучук, пластмасса, минерал миянар, фармацевтикадин метягьарни мсб.), чІулавничӀулавни рангадин (алюминий, кьуркьушумни цинк) металлар.
Вири дуьньядин базардал франк парталриз, кІвачинкӀвачин къапариз, ювелирдин затІариззатӀариз, парфюмериядизни косметикадиз, коньякриз, нисийриз (400-далай пара жуьре акъудзава) чІехичӀехи машгьурвал ава.
=== Алишверишвални къуллугърин хел ===
Экспорт: машинар акъудунин индустриядин продукция, гьа гьисабдик транспортдин оборудование (къиметдай 14 кьван %), автомобиляр (7 %), хуьруьн майишатдинни недай-хъвадай метягьар (17 %, Европада кIвенкIвекӀвенкӀве аваз фидай экспортеррикай сад я), химиядин метягьарни зурфабрикатар ва мсб. ▼
▲Экспорт: машинар акъудунин индустриядин продукция, гьа гьисабдик транспортдин оборудование (къиметдай 14 кьван %), автомобиляр (7 %), хуьруьн майишатдинни недай-хъвадай метягьар (17%, Европада кIвенкIве аваз фидай экспортеррикай сад я), химиядин метягьарни зурфабрикатар ва мсб.
== Тарих ==
Антик берейра къенин Францидин чилерал [[кельтар|кельтрин]] халкь [[галлар]] яшамиш жезвай. 1 вишюса ч.э.в. а чил вири михьиз [[Римдин империя|Римдин]] кьушунхъан [[Юлий Цезар]]ди къачуна Республикадик артухарна. Гьа чӀавунилай кьил къачуна къенин Франциядин чилел [[романизация]]дин процессар эгечӀна. Чиликай Римдин провинцияр хьана, яшамиш жезвай халкь галлари къвез-къвез чпин хайи чӀал рикӀелай физ римавийрин [[латин чӀал]]ал рахаз хьана. ГьакӀ физ, са кьуд виш йисалай а чилел мад са касни галл чӀалал рахазвачир.
5-лагьай вишийсалай эгечӀна чилел гьар жуьре [[Германар|германрин]] халкьар къвезвай. 476 йисуз Римдин империя чкӀайла, адан чилерал, гьакӀни къенин Франциядал а халкьари чпин гьукуматар эцигаз хьана. Вестготар а чилел хьана алатайла атана маса герман халкьдин - — франкрин нубат чил кьиле тухуз. Хлодвиг Ӏди Меровингрин гьукумат эцигна. Абуру римавийрин пара хийир авай затӀар, фикирар, низамар чпиз къачузвай, гьакӀни [[Католицизм|католик]] дин (496). Меровингрин гуьгъуьна франкрин чӀехи династия Каролингар хьана. [[Карл ЧӀехиди]]кай 800 йисуз император хьана. 843 йисуз [[Верден]]да хьайи разивиляй Карл ЧӀехидан хтулрин гьукумат пуд патал пайна - — гьабурукай ракъакӀидай патал алай кӀусуникай къенин Франция хьана.
Кьулан вишйисарин бередиз пачагьдинни гьукуматдин виридалайни къуватлу инсанрин арада пара къалар авай. ГьакӀни Францияда гегьеншдаказ Инквизицияди кӀвалахзавай. Гьукуматдин кефер патал норманнар атана, а чилиз чпин халкьдин тӀвар гана. Луи VӀӀдан чӀавуз Англиядихъ галаз гьажетрини дявейрин яргъи жерге эгечӀна, а пачагьдин чара хъхьанвай паб Элеонора Пуатуни Аквитани 1152 йисуз Генрих Плантагенетазз гъуьлуьз фена. ГьакӀ хьана Франциядин са пай кьван чил Англиядик акатна. Филипп ӀӀ Августдивай Англия Штауферрихъ галаз санал 1299 йисалди Францидай акъуд жезвай. 1250 йисуз пачагь Луи ӀX Европадин виридалайни къуватлу пачагьрикай сад тир.
1328 йисуз эхиримжи Капетинг кьейила Филипп Валуа цӀийи пачагьвилиз хкягъна. Францида 15 миллион кас яшамиш жезвай, меденият а чӀавуз лап виниз акъатнавай.
== ЭлячӀунар ==
* [http://www.franceonu.org/ La France à l’ONU]
| 