Мирза Али: различия между версиями

Содержимое удалено Содержимое добавлено
ЦӀар 11:
 
Мирза Али гзаф зурба шаир тир. Ада сифте яз шариатдин ва диндин татугай гьалариз акси фикирралди тафаватлу тир муьгьуьббатдин лирика туькIуьрна. Шаирди «Къеледай», «ЗатI туш» ва маса шиирралди вич и дуьньядин багьа няметрал, адан инсанрал ашукь тирди малумарнай. И кар себеб яз чи халкь виликди финиз акси ксари Мирза Алидиз хейлин туьгьметдин чIалар туькIуьрнай. Амма шаирди чпин «мефтIерал муьрхъ алай», халис илимдивай къерех, гьакIан «къундармаяр туькIуьрдай лавгъа ксариз» викIегьдиз жавабар ганай ва халкьдиз илим чируниз, савадлувал хкажуниз эвернай.
 
 
Вич гзаф акьуллу ва лугьуз тежедай кьван зурба дуьньякьатIунар авай кас тир Мирза Али эфенди ал-Ахты (гзаф чешмейра адан тIвар икI кхьенва) чи тарихда гьакIни хайи халкь са бязи зулумрикай азад авур кьегьал лезги хьиз гьатнава. Урусрин император I Николая ам вуж кас ятIа чир хьайидалай кьулухъ лагьанай: «За адаз гьикI разивал къалурна кIанзаватIа, къуй ада вичи лугьурай.» Императордин гафар агакьайла шаирди лагьанай: «Заз затIни герек туш. Амма захъ жуван халкь патал ийир са тIалабун ава. Зи халкьди залан шартIара уьмуьр ийизвайди фикирда кьуна, мумкин ятIа пачагьди ам 10 йисан харжийрикай азад авурай.» I Николая гьакъикъатдани адан тIалабун кьилиз акъудна. 10 йисуз ахцегьвийривай харжи къачунач. И кардин патахъай Урусатдин архивра гзаф материаларни ава.
Строка 21 ⟶ 20 :
 
Мирза Али кьуд чIалал кхьенвай са шумуд «Диван»дин, араб чIалал кхьенвай шииррин ктабдин, 1849 йисуз Шейх Шамила вич есирда хвейила кхьей «Дивандин», пайгъамбар ва накъшбенд тарикъатдин регьберар тесниф авур шииррин ктабдин, философиядин важиблу месэлайриз талукьарнавай са шумуд эсердин, «ТIиб» тIвар ганвай, медицинадиз талукьарнавай ктабдин ва маса къиметлу эсеррин автор я. Гьайиф къведай кар ам я хьи, Мирза Алидин лезги чIалал кхьенвай, «Са кIус хпен хам» тIвар ганвай шииррин ктаб къедалди жагъурна кIелдайбурув агакьариз хьанвач. Дагъустандин тIвар-ван авай алим, [[яхулар|яхулви]] [[Гьасан Къузунов]]а ХIХ виш йисан эхирра Мирза Алиди араб чIалал кхьенвай шиирар санал кIватIна адан «Диван» гьазурнай. Алай вахтунда «Диван» Россиядин ИА-дин Дагъустандин Илимдин Центрдин гъилин хатIарин фондуна хуьзва.
 
 
Авайвал лагьана кIанда хьи, материалар гзаф аватIани, Мирза Алидин туькIуьрунар гьелени тамам жагъанвач. Адан туькIуьрунрихъ галаз алакъалу мад са месэла бегьемдиз чирнавач. Имни Мирза Алидин Шейх Шамилахъ галаз рафтарвилер я. И месэладин патахъай сифте яз «Самур» газетди «Халкь баладикай хкудай шаир» тIвар ганвай макъала (2001-йисан 14 сентябрь, № 12) чап авуна. Гьа макъаладай ва маса чешмейрай аквазвайвал, Мирза Али гзаф чIехи лукьман тир ва ада лап залан азарлуйризни чара ийидай. Ада вичин буба Агьмедкъулидивай халкьдин жерягьвилин сирер чирнай. А вахтунда шаирди чкадин агьалийрихъ галаз санал, Ахцегьрин кIеледа авай урус гарнизондин аскерризни дава-дарман ийидай. Ада гьатта гарнизондин командир рекьиникай куьтягьнай. Гьатта Шейх Шамила Ахцегь элкъуьрна цIарцIе турлани ада чпел хирер хьанвай урус аскерриз куьмекнай. Гьавиляй I Николая Мирза Алидиз разивал къалурнай. Мирза Алиди гьакIни дяве акъвазарун, халкь мусибатдикай куьтягьун тIалабзавай.