Тбилиси: различия между версиями

Содержимое удалено Содержимое добавлено
Тегар: Мобил аппаратдай дуьзар хъувун. Мобил жуьредай дуьзар хъувун.
Тегар: Мобил аппаратдай дуьзар хъувун. Мобил жуьредай дуьзар хъувун.
ЦӀар 71:
==Тарих==
==Агьалияр==
[[2014 йисузйис]]уз Тбилиси муниципалитетдик квай посёлокар ва хуьрер квачиз, Тбилиси шегьердин агьалидин кьадар — 1 062 282 кас тир.
 
[[2016 йисузйис]]уз вири Тбилиси муниципалитетдин агьалидин кьадар — 1 113 000 тир.
 
===Миллетар===
Тарихдин къене Тбилиси шегьердин милли ва диндин состав гзаф жуьреба-жуьредин ва акахьайди тир. Уьлкведин кьилин шегьер [[Мцхета]]дай Тбилисидиз тухвайдалай кьулухъ [[V виш йис|V]] – [[VII виш йис]]арин къене адан агьалидин кьадар йигиндиз хкаж жезвай.
 
[[VII виш йисуз|VII]]—[[XI виш йис]]ара Тбилиси шегьер [[арабар|арабрин]] гьукумдик квай чIавуз [[Тбилисидин эмират]]дин агьалидин чIехи пай диндин жигьетдай мусурманар тир, амма милли жигьетдай [[гуржияр|гуржи]], [[арабар|араб]], татар ([[цIапар|цIап]]) ва [[эрменияр|эрмени]] миллетрин акахьуникай ибарат тир.
 
[[IX виш йис]]алай [[XVIII виш йис]]алди шегьер активдаказ вилик физ авадан жезвай. Амма, [[1795 йис]]ан сентябрь вацра [[Иран]]дин шагь [[Агъа-Мугьаммад хан Кьажар]] Гуржистандин винел дяведин кампания тешкилнай. Багьна яз ада Гуржистандал [[Урусатдин империя|Урусатдихъ]] галаз мукьва хьунин тахсир кутунай. Агъа-Мугьаммада Гуржистандин пачагь [[II-й Ираклий]]дин кьушунар кукIварна, ахпа гуржийрин арада хьайи хиянатдин куьмекдалди ада женг чIуг тавуна регьатвилелди Тбилисидиз гьахьнай ва шегьер тамамдаказ тарашна чукIурнай. Гуржи агьалидин лап чIехи пай телефнай, тахминан 22 агъзур кас, иллаки дишегьлияр ва аялар, лукIвиле гьатнай. Шегьердин виридалайни чIехи ва иер дараматар харапIайриз элкъуьрнай. Эрменийрик ва муькуь мусурман миллетрик Агъа-Мугьаммада кяначир, вучиз лагьайтIа ада абур вичин раятар яз гьисабзавай. Идан нетижада, [[1803 йис]]уз саки 35 агъзур агьалияр авай Тбилисидин 92,6 % эрменийри туькIуьрзавай. [[XIХ виш йис]]алай [[ХХ виш йис]]алай кьадардиз пара эрменийри и шегьердиз гьатта идарани ийизвай. [[Октябрьдин революция]] жедалди Тбилисидин 47 кас кьилерикай 45 кас — [[эрменияр]] тир.
 
Урусатдин векилвилин советник тир Александр Негриди [[1817 йис]]уз вичин йикъарганда Тбилиси шегьердикай икI кхьенай:
 
«Тифлис — вири [[Гуржистан]]дин вилаятрин ва абурук агатнай уьлквейрин регьберрин кьилин резиденция я. И шегьер сувун кIане ала. Адан яргъивилихъди авахьзавай [[Куьр вацI]]у шегьер кьве кIарзава. Адан агьалидин кьадар 20 агъзуралай виниз я. Шегьерда авай 2 агъзур кIвалерикай гуржийринбур вирини-вири 150-200 кIвал я, амайбур вири эрменийрин кIвалер я. Инин виридалайни девлетлу ксарни гьа эрменияр я.
 
Малуматрив кьурвал, [[1848 йис]]алай [[1922 йис]]ал кьван шегьерда эрменийрин кьадар тIимил жез эгечIнай. [[1865 йис]]уз Тбилисидин агьалидин 47 % [[эрменияр]], 25 % [[гуржияр]], 21 % — [[урусар]] ва 7 % муькуь халкьар тир. [[1897 йис]]уз и пуд чIехи миллетрин кьадар саки барабар хьанай.
 
[[XX виш йис]]уз уьлкведин къене физвай миграциядин процессрин себебдалди Тбилиси шегьерда гуржи миллетдин кьадар винел ахкьалтзавай. [[1926 йис]]уз гуржияр садлагьай чкадал акъатнай ва Тбилиси шегьердин агьалидин 38 % туькIуьрзавай, [[1939 йис]]уз — 44 %, [[1959 йис]]уз — 48 %, [[1979 йис]]уз — 57 %, [[1989 йис]]уз — 66 %, [[2002 йис]]уз 84 %. Вичин нубатда эрмени эгьлийрин кьадар агъунваз тIимил жезвай. [[2002 йис]]уз абуру вири агьалидин паюникай 7,6 % тешкилзавай. Советрин береда кьадардиз пара жезвай [[урусар]]ни, Советар чкIайдалай кьулухъ шегьердай саки тамамвилелди квахьнай. [[2002 йис]]уз абуру вири агьалидин вирини-вири 3 % тешкилнай.
 
==Стха-шегьерар==