|
''Кьилин макъала'': '''''[[Ахцегьпарадин азад жемият]]'''''
<!-- Ахцегьпарадин ада кӀеретӀжемят 17 виш йисаринвишйисарин сифте кьилера бегвалрин гьукумар акьалтӀзва, феодалрин система дам кӀеретӀринжемятрдин алакъайриз масакӀа жезва, ваи ин дегишвилеринмасакӀавилерин нетижада Ахцегьпарадин дамжемят кӀеретӀтуькӀуьр кьилиз акъатзважезва. Гьа чӀавуз Ахцегь, Кьибле Дагъустанда пара метлеб авай масагунринни — пешекарвилин юкьварикай тир. Къенепатан Дагъустандай [[Ширван]]диз фидай рехъинрекъин стратегиядинпара важиб авай пунктчка тир. Иниз [[Агъул]]дай<ref name="agular">[http://www.narodru.ru/peoples1175.html АгуларАгъулар]</ref>, [[Хин]]дай<ref name="agular"></ref>, [[Рутул]]дай<ref>[http://www.dissercat.com/content/rutuly-sotsialno-ekonomicheskoe-i-politicheskoe-razvitie-v-xvii-pervoi-polovine-xix-veka Рутулы: социально-экономическое и политическое развитие в 17 веке]</ref> маса гуз малар гъизватиргъизавай тир. Ахцегьвийри чпи товарар Нухдизхийирар ваНухдизни Кьвевардиз маса гуз тухузвай. 1578 йисуз Кьибле Дагъустандиз туьркер гьахьзва, ва Ахцегьрин гьукумвал аварви Тучалав Бурхан ад — Диназ гузвагана абуру. Кьибле Дагъустандин халкьар туьркерин аксиниз къарагъзва. 1620 йисуз Ахцегь мадни [[Абу — бег Мирза]] паталай барбатӀнатирбарбатӀнай тир. 1620 йисуз сефевидрин шагь Аббас I, кьвевардинДербентдин Бархудар — Сулат ваСулатни шемахадинШемахадин пачагь Юсуп — ханрин сад хьанвай кьуватрихькъуватрихь галаз Ахцегьриз вигьинфиз ийиз фенахьана. Шагьдин къаст, [[Самур дугун]]дин виридлайвиридалай чӀехи кӀеретӀрикай сад тир Ахцегьпарадин дам кӀеретӀжемят гъилериз чӀугиз тир. Ахцегьриз пара кӀеви барбатӀвилер галукьна, ва ам гуьнгуьна хтуз муьжуьд ийис герек хьана.
1629 йисуз Ахцегьар гуьнгуьна хтуз Амал — Мугьаммеддин хва Гьасан — Алиди эгечӀна. 1630 ийсуз ахцегьвийри, иранвийри чукӀурнайкъеле гуьнгуьна хтуна. 1654 йисуз Ахцегьар рутулвийри кьунвай. 1734 йисуз иранви полководец вичин кьушундихкьушундихъ галаз Ахцегьрин патав атана. [[СамурвацӀ]]алай элячӀзавай муьгъ чкӀурна, ахцегьвияр Шагьбани къеледа кӀев хьана ва хуьнуьхриз гьазур жезважезвай. АнжахЯтӀани иранвийривай са йикъан къене муьгъ гуьнгуьна ийиз хьана ва къеледиз вигьин авунафена. Са тӀимил бередлайбередилай абриабуру къеле вигьиндив кьуна. Хуьруьн къерехда, иранви балкӀанбанар аялриз кӀур гана, жемятдиз кьиникьин кичӀевилелди шиизм дин хиве кьаз мажбур ийизвай. АнА чӀавуз хуьруьн жемятдин чӀехи пай къирмишнатиркъирмишнай тир, хуьруьз пара чукӀурвилер, барбатӀвал вабарбатӀвални ичӀивилер галукьнатиргалукьнай тир. Ахцегьрай Надир — шагь Къудкъашендиз рекье гьатна. Надир — шагь Дагъустандай хъфейлахъфейила кьулухъ, ахцегьвияр ваахцегьвийри сад хьанвай лезги кьуватрихькъуватрихъ галаз [[Худат]] къеле кьунвакьуна.
1725 йисуз Надир — шагь Табасарандиз гьахьна, анлайанилай Ахцегьпара ваАхцегьпарани [[Докъузпарадин дам кIеретI]]рин винел жазадин ругуд агъзурдин кьушунар ракъурна. 1738 йисуз [[Джар — Белокан]]дин дам кӀеретӀар иранИран гьукуматдин аксиниз къарагъна. Гьа йисун зулуз [[Надир — шаг]]ьан стха Ибрагьим — хан Джар — Белокандин къарагъун басмишун паталай аниз жазадин кьушун ракъурна. Джарвийриз куьмек ийиз ахцегьвияр, докъузпаравияр, хиналугъвияр, тапацар вири санал 20 агъзур кас кӀваткӀватӀ хьана фена. ИнИ ягъунда иранвияр кукӀварна барбатӀнавай. Иранвийрин 32 агъзур касдикай, катнавай 8 агъзур кас сагъдиз амукьна. Ягъунда Ибрагьим — ханни, Угъурлу — хан Генджевини ва абрихьабурухъ галаз чӀехи везифайра авай кьушунрин чӀехибурни кьена. Сувавийри иранвийрикай амукьнавай трофей тир, яракьар, 30 тупар чпиз къачуна. 18 виш йисанвишйисан эхирда Ахцегьпара дам кӀеретӀдин вилик финар акваза, политикани кӀеви, ччилерни гегьеншчилерни вагегьеншни ксарин къадарни гзафлап пара хьана.-->
=== XIX виш йис ===
|
