Мирза Али: различия между версиями
Содержимое удалено Содержимое добавлено
Нет описания правки Тегар: Мобил аппаратдай дуьзар хъувун. Мобил жуьредай дуьзар хъувун. |
Тегар: Мобил аппаратдай дуьзар хъувун. Мобил жуьредай дуьзар хъувун. |
||
ЦӀар 4:
==Уьмуьрдин рехъ==
Мирза Али [[1770 йис]]уз [[Ахцегь]]а дидедиз хьана. Адан бубадин тIвар Мегьамедшериф тир. Диде — Каният, савадлу кас тир, ада Алидиз аял чIавалай кIелиз-кхьиз чирнай. ГьакI, Алиди муьжуьд йисан яшара регьятдаказ Къуръан кIелзавай. Алидин чIехи буба Агьмедкъули лукьман ва медицинадин устIад тир. Вичин чирвилер ва алакьунар ада хтулдизни ганай. Мирза Алиди и пешени хъсандиз чирнай, халкьдин арада адан тIвар хъсан лукьман хьиз акъатнай. Сагъардай векьер ада Ахцегь суварин ценерал кIватIзавай.
Мирза Али [[1770 йис]]уз [[Ахцегь]]а дидедиз хьана. Сифтедай ада Ахцегьрин ва гуьгъуьнлай [[Аракан]]дин медресада чIехи алим Саид эфендидин гъилик кIелна. Ада араб, фарс, туьрк ва урус чIалар хъсандиз чирнай. Ам РагъэкъечIдай патан халкьарин медениятдихъ галаз мукьувай таниш тир.▼
▲
Мирза Али гзаф зурба шаир тир. Ада сифте яз шариатдин ва диндин татугай гьалариз акси фикирралди тафаватлу тир муьгьуьббатдин лирика туькIуьрна. Шаирди «Къеледай», «ЗатI туш» ва маса шиирралди вич и дуьньядин багьа няметрал, адан инсанрал ашукь тирди малумарнай. И кар себеб яз чи халкь виликди финиз акси ксари Мирза Алидиз хейлин туьгьметдин чIалар туькIуьрнай. Амма шаирди чпин «мефтIерал муьрхъ алай», халис илимдивай къерех, гьакIан «къундармаяр туькIуьрдай лавгъа ксариз» викIегьдиз жавабар ганай ва халкьдиз илим чируниз, савадлувал хкажуниз эвернай.
Вич гзаф акьуллу ва лугьуз тежедай кьван зурба дуьньякьатIунар авай кас тир Мирза Али эфенди ал-Ахты (гзаф чешмейра адан тIвар икI кхьенва) чи тарихда гьакIни хайи халкь са бязи зулумрикай азад авур кьегьал лезги хьиз гьатнава. Урусрин император I Николая ам вуж кас ятIа чир хьайидалай кьулухъ лагьанай: «За адаз гьикI разивал къалурна кIанзаватIа, къуй ада вичи лугьурай.» Императордин гафар агакьайла шаирди лагьанай: «Заз затIни герек туш. Амма захъ жуван халкь патал ийир са тIалабун ава. Зи халкьди залан шартIара уьмуьр ийизвайди фикирда кьуна, мумкин ятIа пачагьди ам 10 йисан харжийрикай азад авурай.» I Николая гьакъикъатдани адан тIалабун кьилиз акъудна. 10 йисуз лезгийривай харжи къачунач. И кардин патахъай Урусатдин архивра гзаф материаларни ава.▼
▲Вич гзаф акьуллу ва лугьуз тежедай кьван зурба дуьньякьатIунар авай кас тир Мирза Али эфенди ал-Ахты (гзаф чешмейра адан тIвар икI кхьенва) чи тарихда гьакIни хайи халкь са бязи зулумрикай азад авур кьегьал лезги хьиз гьатнава. Урусрин император I Николая ам вуж кас ятIа чир хьайидалай кьулухъ лагьанай: «За адаз гьикI разивал къалурна кIанзаватIа, къуй ада вичи лугьурай.» Императордин гафар агакьайла шаирди лагьанай: «Заз затIни герек туш. Амма захъ жуван халкь патал ийир са тIалабун ава. Зи халкьди залан шартIара уьмуьр ийизвайди фикирда кьуна, мумкин ятIа пачагьди ам 10 йисан харжийрикай азад авурай.» I Николая гьакъикъатдани адан тIалабун кьилиз акъудна. 10 йисуз
Мирза Алидин патахъай кхьей урус, немец ва ингилис авторри адаз «виридалайни акьуллу кьил» хьтин тIвар ганай. Къавкъазда муьридизмдин бине кутур, [[Шейх Шамил]]ан муаллим хьайи чи чIехи алим Шейх [[Мегьамед Ярагъви]]ди вичин «Асар ал-Ярагъи» ктабдин «ГъвечIи къасида» тIвар ганвай чIукуна кхьенай: «И къасида фагъиррин фагъир Мегьамед ал Ярагъиди тIвар-ван авай алим, вичин тай авачир илимдин хиридар, алимрин даях, чIехи шейх, халкьдиз акьуллу рехъ къалурзавай, ислам цIийи хъийизвай, нурлу гъед хьиз инсанрин хиялра авай мичIивилер чукурзавай зи играми стха, Аллагьдиз рикIин сидкьидай икрам ийизвай Шейх Мирза Али эфенди ал-Ахтыдиз пишкеш ийизва ва ада къуй чун патал кьве дуьньяни нурлу ийизвай рехъ давамар хъувурай.»
| |||