КъанницӀуд йисан дяве: различия между версиями
Содержимое удалено Содержимое добавлено
Нет описания правки |
|||
ЦӀар 23:
Прагада кутунвай разивили Бурбонринни Гьабсбургрин арада виликамаз авай гьуьжетар гьалзавачир. Франция 1635 йисан 21 майдиз дяведик экечӀна, Гьабсбургрихъ галаз бегьс тухудай дипломатиядин алатар вири кардик кутуна са затӀни арадал татайла. Испаниядиз дяве гудай тамам себеб испанри дустагъда французрин дуст Трирдин архиепископ турла хьана. Франция дяведиз гьахь авурла адакай диндин себебар эхирда гьич хкатна, вучиз лагьайтӀа французарни католикар тир. Французри Ломбардиядизни Испанрин Нидерландриз гьахьна. Жавабвилиз 1636 йисуз испанринни баваррин кьушунар Принц Фердинанд Австриядин кьиле аваз Сомма вацӀалай элячӀна Компьеньдиз атана, империядин генерал-лейтенант Галлас Бургундия къачуз кӀанз са крар ийиз хьана. Пара къуватлу, еке армия гьелелиг авачир Франция кьве фронтдал дяве тухуз мажбур хьайила ада лап четиндаказ империядин кьушунар эх хъийизавай. Гьабсбургрин армия Париждин патаг атанвай, анал абур Людовик XӀӀӀ кьиле авай армияди акъвазарна. ЯтӀани Францияди дипломатиядин рекьелни маса крар ийизавай. Гьабсбургриз аксидаказ дяведик экечӀна адан италиядин дуст-гьукуматар: Савойядин герцогвал, Мантуядинни Венециядин республикаяр. Ришельёдивай Швециядинни Речь Посполитаядин арада эгечӀ жедай цӀийи акъвазарна. Абурун арада туькӀуьрнавай Штумсдорфдин разивили Швециядиз мумкинвал гана Висладивай Германиядиз кьушунар ракъуриз. Гатуз 1636 йисуз саксонрини Париждин разивилик къулар эциг авур маса гьукуматри чпин кьушунар шведриз аксидаказ эцигна. Империядин кьушунар гваз абуру шведрин чӀехиди Банер кефер патахъ акъудна. ЯтӀани ахпа абур Виттштокдик 1636 йисан 4 октябриз катанвай. Гуьгъуьна Саксониядиз хьайи гьахьун акъвазар хьанвайтӀани, а гъалибвили шведриз Германиядин кефер пата къуват гана. 1637 йисуз невеяр авачиз Помераниядин кӀвалин эхиримжи герцог кьейила шведрин канцлер Оксеншерна Гьогьенцоллерна акси тиртӀани, Померания Швециядик артухарна. 1637 йисуз Галлас Помераниядиз гьаъхьиз эгечӀиз хьана. Адавай шведрин Банеранни Врангелян кьушунар катаз хьана остров Узедом къачуз хьана. ЯтӀани адавай акьван солдатар квахьнавай, гуьгъуьнин йисуз адавай вичин армиядин амукьаяр гваз Богемиядиз хкез мажбур хьана. Кьибле-рагъакӀидай пата французри пул гузавай Бернхард Саксен-Веймарди Фредерико Савеллидин кьушунриз акси крар ийиз хьана Вини Бургундияда. Адавай са шумуд еке шегьер къачуз хьана. 1637 йисан 24 июндиз герцог Карл Лотарингви катана Безансондин женгина. Ахпа вичин армиядин амукьаяр гваз Райнау Рейн вацӀалай элячӀна Виттенвайер хуьруьн патаг гвай островдал акъвазна. Гьана ам католикрин армияди Иоганн фон Верта тухузвай катана. КӀеви женгерилай кьулухъ герцог Саксен-Веймар хъфиз мажбур хьана.
1638 йисан январдиз Бернхарда Ришельёдин куьмекдалди цӀийи кампания эгечӀиз хьана. Рейндилай фена ада Зекингенни Лауфенбург мад маса шегьерар къачуна элкъвена кьуна стратегвилиз важиб авай Райнфельд. 28 февралдиз протестантрин кьушунар элкъуьрнавайбуруз куьмек гуз Савеллидини фон Верта кьиле тухуз атай католикрин армияди яна. Гуьгъуьна протестантри Фрайбург-Брайсгау къачуна 1638 йисан июндиз Гьабсубргрин чӀехи къеле Брайзах элкъвена кьуна. Куьмеквилиз ракъурнавай католик армия Иоганн фон Гётценан кьиле аваз катанвай, 1638 йисуз 17 декабрдиз шегьер абурун гъиле гьатна. Адан 4 агъзур агьалидикай кьилди 150 кас амукьна - кашни начагьвилер патал. Гуьгъуьнин гьахьун Швабияда акъвазар ийиз мажбур хьана, вучиз лагьайтӀа Ришельё Норманияда хьайи къарагъуник гакъутна хьана. Гьа чӀавуз рагъэкъечӀдай пата шведрин фельдмаршал Банера Фрайбург элкъвена кьуна. Ам алудун патал императординни саксонрин курфюрстан армияр фена Галласан гъилик гваз. Банер алатна шегьердилай Торстнссонан армия гваз, ахпа Хемниц алайвал фена. Гуьгъуьна хьайи женгниа 1639 йисан 14 апрелдиз шведрин кавалеридивай империядин армия кат ийиз хьана душмандин амай къуватар хайила, вири артиллерияни затӀар къачуна. Галлас катайла шведрин рехъ ахъай хьанвай Богемиядиз фин патал, ятӀани Банер адан чкадал Фрайберг элкъвена кьуна хийир авачиз. Дявед эхиримжи бере кьве патаринни къуватар цӀаз акъатна, вучиз лагьайтӀа абуру лап пара къуватар хкуднавай дяведиз. Императординни католикрин патан гьал пис тир гьакӀни дяведа гъалибвилер авачирвили. Кьведан армияни физавай халкьаривай вири къакъуд ийиз са региондай масадаз, чпиз тӀуьнарни девлетар къачуз. Пара шегьерар са шумуд сефер чуьнуьхнарик каткана. Регенсбургда 1640 йисан 13 сентябрдиз императорди кӀватӀнавай рейхстг эгечӀна. Фридрих ӀӀӀ ана разивал туькӀуьр ийиз кӀан хьана. Дяведи чпин чилер чӀурнавай курфюрстар компромиссрик гьазур тир. ЯтӀани гьал дегишарна атай хабар, французрини шведри чпин галкӀ цӀийи кьиляй туькӀуьр хъувунвайди, мад Бранденбургдин курфюрст кьейиди. Адан неве, гуьгъуьна жедай чӀехи курфюрст Фридрих Вильгьельм Ӏ Париждин разивилелди маслиат тухуз рази хьанач. Гьадак маса курфюрстарни акатна. 1641 йисуз Бранденбургди вичин юзунар шведриз акси акъвазарна. Са йисалай пара хьана, рейхстагдин кӀвалах 1641 йисан 10 октябрдиз куьтягь хьана. ГьакӀни хьанач императордивай разивал туькӀуьр ийиз, дяве мадни вилик фена. Декабрдиз хьана Гьамбургда виликамаз разивал туькӀуьр, гьада 1644 йисуз жедай конгрессдин кьил кутуна императординни адаз акси тир къуватрин арада Вестфалиядин шегьерра Мюнстерни Оснабрюк. Кьве шегьерни абурун арада авай рекьер кьушунрикай михьнавай, душманвиле авай патарин векилриз виридаз хата тагудайвал гаф ганвай. А конгрессдин эхирда 1648 йисан 24 октябрдиз разивал туькӀуьрнавай (императординни Франциядин арада, императординни Швециядин арада), тарихдиз Вестфалиядин разивилин тӀварцӀелди атай. Ада Европадин дяведиз эхир эцигна.
== Вестфалиядин разивал ==
| |||