Керимова Седакъет Къайинбеган руш: различия между версиями

| ТIвар ТӀвар = Керимрин Седакъет Къайинбеган руш

| ТIварцIинТӀварцӀин оригинал =

| Шикил = Керимрин Седакъет1.jpg

| Гьяркьуьвал = 250px

| Къул =

| Хайила ганвай тIвартӀвар = Керимова Седакъет Къайинбеган руш

| Хайи тарих = [[1953 йис]]ан{{Дидедиз дата|30 март|3|1953}}

| Хайи чка = [[КцIар район]], [[Къалажух (КцIар район)|Къалажух хуьр]]

| Кьиникьин тарих =

| Кьиникьин чка =

| Гражданвал =

| Дах = Къайинбег

| Диде = Куьбра

| Гъуьл = Мубариз

| Паб =

| Аялар =

| Крарин жуьре = [[зари]], композитор, жемиятдин кархъан

| Активвилин йисар =

| Литературадин рекьер =

| Жанр =

| Эсеррин чIалчӀал = лезги, урус, цIапцӀап

| Премияяр =
| Lib =

'''Керимрин Седакъет Къайинбеган руш''' ([[1953 йис]]ан 30 март, [[КцIар район]], [[Къалажух (КцIар район)|Къалажух]] хуьр)  — [[лезгияр|лезги]] зари, композитор, жемиятдин зурба кархъан. Лезги чIалчӀал ва культура вилик тухузвай лезги халкьдин тIвар -тӀвар — ван ва чIехичӀехи метлеб авай векилрикай сад.

== Биография ==

Керимрин Седакъет [[1953 йис]]ан 30 мартдиз [[КцIар район]]дин [[Къалажух (КцIар район)|Къалажух]] хуьре дидедиз хьана. Адан кьуд йис алукьайла ам [[Яргун]] хуьруьз куьч хьанай. Гьуьгъуьнлай, кьве йисалай абур [[КцIар]] шегьердиз, дахди эцигай чIехичӀехи кIвализкӀвализ куьч хьана ацукьнай.

Керимрин Седакъета вичин сайтуна вичин уьмуьрдикай ийизвай эхтилатдин кьатIкьатӀ:

<blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"> ''[[Ватандин ЧIехи дяве]] къарагъайла Керимоврин хизандай пуд стха - — Къайинбег, Абдулрегьим ва Гьажирегьим аскервилиз фена. Зи Абдулрегьим ими дяведай хтанач. Гьажирегьим ими лагьайтIалагьайтӀа, дяведилай кьулухъ [[Украина]]да вичиз хизан туькIуьрнатуькӀуьрна гьана амукьна.'' <br />

''Зи буба дяведай хайи хуьруьз хтайла, вичин диде кучукна сурарай хквезвай хуьруьнбурал дуьшуьш хьанай. Вичин уьмуьрдин эхирдалди дидедин тIвартӀвар кьурла вилерал накъвар акьалтдай адан. Рушарикай садаз Гьуьруьят тIвартӀвар ганай, амма и пак тIвартӀвар садрани мецел тегъиз, веледдиз «бабу» лагьана эвердай ада. Дяведай гзаф орденарни медалар гваз хтай ада садрани абур алаз-алачиз хурал алкIурдачиралкӀурдачир. Йиса садра 9 майдиз параддин форма алукIнаалукӀна кIваляйкӀваляй акъатдай ам. А юкъуз буба са маса гьавада жедай - — вилер ацIузацӀуз-алахьиз дяведа кьенвай вичин дустарни мукьвабур рикIелрикӀел хкидай ада''.<br />

''Зи буба КцIараКцӀара сифте яз цIийицӀийи багъар кутур ксарикай сад тир. Ада галатун тийижиз кIвалахизкӀвалахиз чи цIудралдицӀудралди дегь сортар арадиз хканай. КцIарвийриКцӀарвийри, къалажухвийри, яргунвийри, гьакьни маса хуьрерин жемятри исятдани зи бубадин тIвартӀвар чIехичӀехи гьуьрметдалди рикIелрикӀел хкизва. Алатай виш йисан 90 - — й йисарин сифте кьилера ацIайацӀай бегьер гузвай абасбиги, синаб, шафран, циган, ренет, розмарин, бельфлор, телеб ичер хьтин дегь сортар цанвай багъар кIаняйкӀаняй акъудна абурун чкадал палметдин багъар кутадайла зи бубади чIугурчӀугур рикIинрикӀин тIалартӀалар къедалди зи рикIелрикӀел хъсандиз алама. Райондин алакьунар авачир регьберри багъманхъанри яргъал йисара чIехичӀехи зегьмет чIугуначӀугуна арадиз гъайи бегьер авай багъар тергнай. Са шумуд йисар алатайла гьа ксари палметдин багъар цIийицӀийи кьилелай салариз элкъуьрнай. Жемятдин зегьметар гарув вугузвай ксарин крар эхиз жедайвал тушир''.<br />

''Зи диде Куьбра муаллим тир. Ада юкьван мектебда лезги ва [[азербайжан чIал]]арин тарсар гузвай. А чIавузчӀавуз хайи чIаланчӀалан тарсар арадай акъудиз кIанзавайкӀанзавай ксарни авай. Ингье дидедин ва маса муаллимрин алахъунар себеб яз районда лезги чIаланчӀалан тарсар арадай акъудиз хьанач. Лезги халкьдин манияр хъсандиз чидай ва ара-ара абур иер ванцелди лугьудай дидеди. Ада зазни халкьдин манияр кIанарнайкӀанарнай.'' <ref>[http://sedagetkerimova.com/index.php?id=3 Жувакай са кьве гаф]</ref></blockquote>

Ада [[1969 йис]]уз [[КцIар]] шегьердин 1-номердин юкьван мектеб акьалтIарнаакьалтӀарна. Мектебда кIелдайкӀелдай вахтунда С. Керимовадин шиирар, гьикаяяр ва макъалаяр республикадин газетринни журналрин чинриз акъатнай. [[1969 йис]]уз [[Азербайжандин Гьукуматдин Университет]]дин журналистикадин факультетдик экечIайэкечӀай Седакъет Керимова гьеле студент тирла республикадин виридалайни чIехичӀехи тираждалди басма жезвай «Азербайжан генжлери» ''(Азербайжандин жегьилар)'' газетдин чинриз акъудай макъала ва очеркралди сейли хьанай. Адан ахлакьдин месэлайриз талукьарнавай очеркри республикада ван кутунай.

Седакъет Керимовадиз, ада туькIуьрайтуькӀуьрай эсерар фикирдиз къачуна, ам гьеле университетдин вад лагьай курсуна кIелзавайкӀелзавай чIавузчӀавуз Азербайжандин КП-дин ЦК-дин «Совет кенди» ''(Советдин хуьр)'' газетда корреспондентвиле кIвалахункӀвалахун теклифнай. Гьа газетда ада ара датIанадатӀана 17 йис кIвалахнакӀвалахна. Седакъет Керимовади Азербайжандин парламентдин орган тир «Гьаят» ''(Уьмуьр)'' (гуьгъуьнлай адаз «Азербайжан» тIвартӀвар гана) газетдин сад лагьай тилитдилай редакциядин завотделвиле кIвалахнакӀвалахна, гуьгъуьнлай халкьарарадин «Гуьнай» газетдин кьилин редактордин заместителдин къуллугъ кьилиз акъудна. «"1997 йис»"алай ам «Самур» газетадин кьилин редактор я. Седакъет Керимова [[азербайжан чIал|азербайжан]], [[урус чIал|урус]] ва [[лезги чIал]]аралди басмадай акъуднавай 7 агъзурдалай пара макъалайрин, очеркрин, корреспонденцийрин, зарисовкайрин, эссе ва фельетонрин кирам я.

Журналистикада къазанмишай агалкьунрай ам Азербайжандин Журналистрин Союздин «Къизилдин къелем» ва Гьасанбег Зердабидин тIварунихътӀварунихъ галай премийриз лайихвилер аваз хьана. Седакъет Керимовади республикадин журналистар патал тайинарнавай Мегьсети Генжевидин ва Хандин руш Натеванан тIварарихътӀварарихъ галай премиярни къачуна. Ам [[Хельсинки]]дин Гражданвилин Ассамблеядин АМК-дин «Ислягьвал» премиядиз лайихвилер аваз хьана.

[[2006 йис]]уз Азербайжандин Президент [[Илгьам Алиев]]ан серенжемдалди Седакъет Керимова «Азербайжандин культурадин лайихвилер авай кIвалахдаркӀвалахдар» гьуьрметдин тIварцIизтӀварцӀиз лайих хьана.

==ТуькIуьрай ТуькӀуьрай эсерар ==

С. Керимовадин «Ван алачир гьарай» тIвартӀвар ганвай сад лагьай повестринни гьикаяйрин улуб [[1985 йис]]уз «Язычи» чапханада 15 агъзур тираждалди басма хьана ва ада кирамдин кIелдайбурункӀелдайбурун патай чIехичӀехи гьуьрмет гъана. [[1989 йис]]уз С. Керимовадин «Са гатфарин йиф» тIвартӀвар алай прозадин кьвед лагьай улубдиз экв акуна ва кIелдайбурукӀелдайбуру ам гзаф хушвилелди кьабулна. И кIватIалрилайкӀватӀалрилай алатайла заридин «Къариб къушран мани» ([[1991 йис|1991 ]]) тIвартӀвар ганвай шииррин улуб басма хьана ва ана авай гзаф шиирар кIелдайбурункӀелдайбурун сивяй - — сивиз фена. Композиторри улубда гьатнавай цIудалайцӀудалай гзаф шиирриз манияр теснифна. Къелемэгьлиди [[1993 йис]]уз азербайжан чIалалчӀалал кхьенвай «Алпаб» роман Азербайжандин прозада вакъиадиз элкъвена. Критикри и улубдикай цIудралдицӀудралди рецензияр басмадай акъудна.

Заридин лезги чIалалчӀалал сад лагьай улуб «Лезгинкадал илига» тIвартӀвар алаз [[1995 йис]]уз «Азербайжан» чапханади басмадай акъудна. Улубди лезги кIелдайбурункӀелдайбурун патай шаирдиз чIехичӀехи гьуьрмет гъана. Улубдин гьакъиндай Дагъустандинни Азербайжандин лезги къелемэгьлийри гзаф къимет авай макъалаяр кхьена. [[1998 йис]]уз С. Керимовади лезги чIалалдичӀалалди «Къарагъ дуьнья “Лезгинкадал”„Лезгинкадал“ кьуьлериз» тIвартӀвар ганвай шиирринни поэмайрин улуб басмадай акъудна.

Азербайжан чIалалчӀалал кхьенвай повестрикайни романрикай ибарат тир «Ряден» ([[2000 йис|2000]]) кIватIалдиникӀватӀалдини С. Керимовадиз сейливал гъана. Улубдихъ авсиятда газетринни журналрин чинриз 54 рецензия акъатна.

Лезги чIалалдичӀалалди С. Керимовадин повестрин ва гьикаяйрин «Къайи рагъ» ([[2003 йис|2003]]), шииррин “Мад«Мад са гатфар”гатфар» ([[2003 йис|2003]]), аялар патал кхьенвай «Рагъ хъуьрезва» улубар басма хьана. Адан са шумуд повесть ва роман («Блажная»), гьакIнигьакӀни шиирар («За семью горами») урус чIалазчӀалаз элкъуьрна басмадай акъуднавайди я.

[[2003 йис]]уз Азербайжан Республикадин Культурадин Министерстводи ва Азербайжандин Гьукуматдин Улубханади культурадинни маарифдин карханайра С. Керимовадин туькIуьрунартуькӀуьрунар теблигъ авун паталди «Седакъет Керимовадин 50 йис» тIвартӀвар ганвай улуб басмадай акъудна. Республикадин Нобелан Информациядин Юкьван кьил, филологиядин илимрин кандидат Бейбала Алескерова туькIуьрайтуькӀуьрай и улубда кхьирагдин уьмуьрдин рекьикайни туькIуьрайтуькӀуьрай эсеррикай гегьеншдиз ихтилатнава. ТIварТӀвар-ван авай кхьираг-журналист Муьзеффер Меликмамедова [[2003 йис]]уз С. Керимовадин туькIуьрайтуькӀуьрай эсерриз талукьарнавай «Седакъет» тIвартӀвар ганвай публицистикадин улуб басмадай акъудна.

С. Керимовадин «КцIарКцӀар, кцIарвияркцӀарвияр» энциклопедиядин кIватIалкӀватӀал адан яргъал йисара чIугурчӀугур зегьметдин нетижа я. И улуб районриз талукьарнавай кьилди улубрилай са кьадар тафават аваз я. Авторди тариххъанди, чIаланчӀалан пешекарди, журналистди, таржумачиди, фотографди, гьакIнигьакӀни КцIарКцӀар мукьувай чизвай ва адал рикIрикӀ алай инсанди хьиз чIугунвайчӀугунвай зегьмет чIехидичӀехиди я. Улубдин кьилин лайихвилерикай сад ам кьве чIалалдичӀалалди хьун я, лезги ва цIапцӀап.

[[2012 йис]]уз С. Керимовадин «Медвежий дождь» ''(Севрен марф)'' тIвартӀвар алай улуб Бакудин «Зия» чапханада урус чIалалчӀалал басма хьана. Ана заридин кьве роман, кьуд повесть ва милегьар гьатнава.

И мукьвара сифте яз лезги чIалалчӀалал Седакъет Керимовадин аудио улуб шиирдал рикIрикӀ алайбурал агакьна. Азербайжандинни Америкадин «Уфуг» тешкилатдин проект тир и улубда зариди вичин хкягъай шиирар кIелзавакӀелзава. Аудио улубдин кьетIенвилерикайкьетӀенвилерикай сад ам я хьи, гьар са шиирдихъ авсиятда туькIуьрнавайтуькӀуьрнавай макьамарни С. Керимовадинбур я.

Седакъет Керимова композитор хьизни сейли я. Ам вичин чIаларизчӀалариз туькIуьрнавайтуькӀуьрнавай 100 - — далай гзаф манидин кирам я.

== «Сувар» ансамбль ==

[[1996 йис]]ан июндиз [[Баку]]да лезгийрин [[«Сувар» ансамбль]] арадал атана. Вичин суракьар вири дуьньядиз чкIанвайчкӀанвай «Сувар» къе лезгийрин рикIрикӀ алай пешекар коллектив я.

Бакудин Жегьил Тамашачийрин Театрда вичин сад лагьай концерт гайи «Сувар» ансамблдихъ муьжуьд макьамдар ва вад манидар авай. Лезги халкьдин манияр ва кьуьлдай гьаваяр халкьдив агакьарун вичин вилик къаст эцигай ансамблдин манидарар [[Руслан Пирвердиев]]а, Агьмед Къурбанова, Магьире Шириновади, Дилбер Агъаевади лезги манийрин мелерин бине кутуна. Гуьгъуьнлай ансамблдик [[Решад Ибрагьимов]], [[Роза Гьажимурадова]], Жемиле Залова, [[Жавагьир Абдулова]] ва [[Эльвина Гьейдарова]] хьтин манидарар экечIнаэкечӀна.

Ансамбль арадиз гъана, адаз регьбервал гайи Седакъет Керимовадин алахъунар себеб яз адан репертуарда лезгийрин дегь манийрини кьуьлдай макьамри кьетIенкьетӀен чка кьуна. «Шарвилидин мехъер», «Шарвилидин сусан тариф», «Кай дилбер», «Лезгид руш», «Пейкер баха», «Перизада», «Даллай», «Суна чан», «Загъадурзагъа», «Адахлу», «Магьи дилбер чан», «Сувал алай яр», «Шагьсенем», «Дагълар», «Хъипи пешер авадариз», «Ширин-ширин» хьтин халкьдин манийрал коллективди чан хкана. С. Керимовади вичи тесниф авур вишдалай гзаф манидалди ансамблдин нуфуз хкажна. Адан «Лезгинкадал илига”илига», «Зи хайи эл», «Шамилан дагъ», «Асса», «КцIарКцӀар», «Къведа жал?», «Шагь дагъдин цуьк», «Каму яр», «Баде» хьтин манияр иллаки сейли я.

== «Самур» газет ==

[[2012 йи]]сан январдиз Азербайжандин лезги чIалалчӀалал акъатзавай республикадин газет тир «Самурдин» 20 йис тамам хьана. Алатай 20 йисан къене гьикьван кIеверакӀевера гьатнатIанигьатнатӀани, акъатдай мумкинвилер михьиз атIайатӀай чIаварчӀавар хьанатIанихьанатӀани, редакциядин коллективдилай гьар са лезгидин хиве жавабдарвал твазвай, чи руьгьдин лишан тир «Самурдин» тIвартӀвар хуьз алакьна.

[[1997 йис]]алай тIвартӀвар-ван авай къелемэгьли Седакъет Керимова «Самурдиз» редакторвиле тайинарна ва ада газет кIеверайкӀеверай акъудун хиве кьуна. И карда адаз куьмек гун патал машгьур кхьираг ва журналист Муьзеффер Меликмамедовни редактордин заместитель хьиз газетдив эгечIнаэгечӀна. «Самур» кIвачелкӀвачел ахкьалдарун са акьванни регьят кар тушир. Ам цIийицӀийи кьилелай арадал хкана кIанзавайкӀанзавай. Гзаф инсанар адакай девирдив кьадай газет хъжедайдан чIалахъчӀалахъ тушир. Четинвилер арадай акъудун, крар гуьнгуьна хтун патал пуд чIалал -чӀалал — лезги, азербайжан ва урус чIаларалчӀаларал акъудзавай газетда кIелзавайбуркӀелзавайбур чпихъ ялдай макъалаяр чапна кIанзавайкӀанзавай. КIвенкIвеКӀвенкӀве ада республикадин газет хьиз Азербайжандин газетрин жергеда лайихвилер авай чка кьуна кIанзавайкӀанзавай. Газетди лезги халкьдин тарихдикай, культурадикай, чIалакайчӀалакай, ацукьун-къарагъуникай ва маса месэлайрикай кIелзавайбурункӀелзавайбурун рикIеризрикӀериз эсердайвал кхьена кIанзавайкӀанзавай. КIелзавайбуруКӀелзавайбуру газетдин чинриз пуд чIалалничӀалални марагъ квай макъалаяр акъудун тIалабзавайтӀалабзавай.

[[1999 йис]]уз газет кхьейбурун кьадар 500 кас гзаф хьана. Газетдин чинриз лезгидалди 50, азербайжан чIалалдичӀалалди 40, урус чIалалдичӀалалди 20 рубрика акъатна. А рубрикайрик кваз акьван марагълу макъалаяр гана хьи, «Самур» гъиляй-гъилиз фена. Редакцияди кьиле тухвай чирна - — жагъурунрай малум хьайивал, лезги ва азербайжан чIаларалчӀаларал кардик кутур «Самурдин» мугьманар»", «Чи хуьрер», «Самурдин» гафалаг»", «Самурдин» мектеб»", «Квез чидани?», «1918 йисан Къубадин сед», «Чи сейлибур», «Самурдин» хкетар»", «ЦIийиЦӀийи лезгияр», «КцIарКцӀар, кцIарвияркцӀарвияр», «Лезги чIалакайчӀалакай веревирдер», «Атун ава...ава… хъфин ава», «Инсанар, уьмуьрар», «Редактордин гаф», «Чи агъсакъалар», «Машгьур лезгийрикай чаз вуч чизвач?», «Лезгияр вирина» рубрикайрик кваз гайи макъалаяр мадни марагъ кваз кIелзавайкӀелзавай. Гьа и кар себеб яз редакцияди кIелзавайбурулайкӀелзавайбурулай 1164 чар къачуна. Абурукай 14 [[Дагъустан]]дин, 23 [[Азербайжан]]дин районрайни шегьеррай кхьенвайбур тир. Урусатдин чара-чара вилаятрай, къецепатан уьлквейрайни кхьенвайбур авай. И карди газет сейли хьуникай хабар гузвай.

== Кьуьлерин мектеб ==

[[2004 йис]]уз Седакъет Керимовади сифте яз Бакуда «Сувар» тIвартӀвар алаз кьуьлерин мектеб кардик кутуна. Ам хореограф Сенан Гусейнлидихъ галаз санал жегьилриз кьуьлерунин сирер чириз гатIумнагатӀумна. Гуьгъуьнлай адан тIалабуналдитӀалабуналди хореограф [[Зейнал Жигерханов]]а жегьилриз чирвилер гана. Гила ина Гуьлнара Байрамовадини кIвалахзавакӀвалахзава.

С. Керимовади и мектебда 10-далай гзаф цIийицӀийи кьуьлер арадиз гъана. Гьа чIавалайчӀавалай «Сувар» манийринни кьуьлерин ансамбль хьиз халкьдин рикIрикӀ алай коллективдиз элкъвена. [[2006 йис]]уз [[Азербайжандин Гьукуматдин Операдинни Балетдин Театр]]да кьиле фейи, ансамблдин 10 йисан юбилейдиз талукьарай концертда 50-дав агакьна манидаррини кьуьлдайбуру чпин алакьунар къалурна. Алай чIавузчӀавуз «Сувар» Бакудин зурба кьуьлерин мектебдиз элкъвенва. «Сувар» ансамблди лезгийрин дегь чIаваринчӀаварин кьуьлерин бинедаллаз цIийибурцӀийибур туькIуьрзаватуькӀуьрзава, халкьдин манийрихъ цIийицӀийи тIямтӀям кутазва.

== Лезги чIаланчӀалан курсар ==

[[1997 йис]]алай инихъ «Самур» газетдиз регьбервал гайи Седакъет Керимовади редакцияда лезги чIаланчӀалан курсар кардик кутуна. Алатай 15 йисан къене цIудралдицӀудралди жегьилар патал и курсар дидед чIаланчӀалан кIаникӀани макандиз элкъвена. Абуру къедалди гьафтеда кьведра дидед чIалалчӀалал кхьиз, кIелизкӀелиз чирзава, лезги литературадикай чирвилер къачузва. Курсариз къвезвайбурун арада студентри иллаки чIехичӀехи чка кьазва.

== Муькуь проэктар ==

* Лезги чIалалчӀалал аудиоулуб <ref>[http://www.sedagetkerimova.com/index.php?id=24 Лезги чIалалчӀалал аудиоулуб]</ref>