Багъдад: различия между версиями

|виликан тӀварар =

'''Багъдад''' ([[Араб чIал|араб]] بغداد‎‎, [[Юкьван перс чIал|фарс чIалайчӀалай]]: «Аллагьдин гецIигецӀи») - — [[Ирак Республикадин|Ирак]] кьилинни виридалайни чIехичӀехи шегьер, Багъдад [[Багъдад (мухафаза)|мухафазадин]] административ юкь я. 2011-лагьай йисан малуматрив кьурвал, шегьерда тахминан 7 216 040 кас яшамишзава<ref name=population>Estimates of total population differ substantially. The [[Encyclopædia Britannica]] gives a 2001 population of 4,950,000, the [[Lancet surveys of Iraq War casualties|2006 Lancet Report]] states a population of 7,216,050 in 2011.

* [http://search.eb.com/eb/article-9109394 "«Baghdad"»] ''Encyclopædia Britannica''. 2006. Encyclopædia Britannica Online. 13 November 2006.

* {{PDFlink|[http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736%2806%2969491-9/fulltext#article_upsell]|110&nbsp;KB}}. By Gilbert Burnham, Riyadh Lafta, Shannon Doocy, and Les Roberts. ''[[The Lancet]]'', October 11, 2006

* [http://www.globalsecurity.org/military/world/iraq/baghdad.htm Baghdad] from GlobalSecurity.org

</ref><ref name=largestcities>[http://www.mongabay.com/igapo/Iraq.htm "«Cities and urban areas in Iraq with population over 100,000"»], Mongabay.com</ref> (и къалурзавай лишандал гьалтайла [[Араб Дуьнья]]да вири шегьеррикай Багъдад кьведлагьайди я ([[Каир]]дин кьулухъ), [[РагъакIидайпатан Азия]]да вири шегьеррикай Багъдадди кьведлагьай чка кьунва ([[Тегьран]]дин кьулухъ)). Агьалияр сиягьдиз къачун тухуз гьазурзавай гьакиматдин делилриз килигна, уьлкведин агьалийрин кьадар 35 миллиондал кьван агакьна, кьилин шегьердин - — 9 миллиондал кьван.<ref>{{cite web|url=http://en.aswataliraq.info/(S(s0hfzsnuvqwhq445fuqqwg55))/Default1.aspx?page=article_page&id=153148&l=1 |title=Iraqi population reaches about 35 million : Aswat Al Iraq |publisher=En.aswataliraq.info |date=2013-04-27 |accessdate=2013-12-16}}</ref>

Шегьер - — [[Ирак]]дин сиясатдин, экономикадинни медениятдин юкь я. Багъдадда гьакимат, вири юкьван гьукуматдинни диндин идараяр, пара дипломатиядин векилвилин идараяр ава. Шегьер - — улакьдин метлеб авай тIвалтӀвал я. Шегьерда пара университетар, вини дережадин чирвилерин идараяр, театрар, музеярни архитектурадин имаратар ава.

Шегьер [[Тигр (вацI)|Тигр]] вацIунвацӀун къерехрал ала. 8-лагьай виш йисуз шегьердин диб эцигна, адакай Аббасид Халифатдин кьилин шегьер хьана. Куьруь чIаванчӀаван къене Багъдаддикай [[Исламдин Дуьнья]]дин зурба метлеб квай медениятдин, экономикадин, интеллектуал юкь хьана. ГьакIниГьакӀни шегьер са шумуд кIвенкIвекӀвенкӀве авай илимрин университетрин кIвалкӀвал тир (мисал патал, [[ЧIехи акьулдин кIвал]]). Вири и факторри Багъдаддиз «Чирвилерин юкьван» тIвартӀвар (репутация) арадал гъана.

Юкьван виш йисарин къене Багъдад дуьньяда виридалайни чIехичӀехи шегьер хьиз гьисабзавай тир, адан агьалияр 1,2  млн кас тир. <ref>{{cite web| url=http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_largest_cities_throughout_history#cite_note-27 |title= List of largest cities throughout history |publisher=Wikipedia}}</ref> Са археологрин фикирралди, Багдад садлагьай шегьер тир инсанрин кьадар са миллиондив агакьнавай. <ref name="about">{{cite web|url=http://geography.about.com/library/weekly/aa011201a.htm|title=Largest Cities Through History|publisher=geography.about.com|accessdate=2014-10-05}}</ref>

1258-лагьай йисуз монголри шегьер зурбадаказ чукIурунинчукӀурунин нетижада ам яргъи чIаванчӀаван агъуз аватуниз гьахьна. Са шумуд кьиникь гъидай эпидемиядин ва са шумуд империядик акатунин гъиляй шегьердин гьалар мадни усал хьана. Анжах 1938-лагьай йисуз [[Ирак]] аслу тушир гьукумат хьиз кьабулунин кьулухъ (виликра [[Месопотамия (мандат чил)|Британиядин Месопотамия]]) Багъдадди къвез-къвез араб мединиятдин юкь я лагьай машгъурвал арадал хкана.

2003-лагьай йисан АСШ-динни абурун галкIахъанрингалкӀахъанрин Иракдиз гужалди гьахьунин ва ахпагьан 2011-лагьай йисан фундукIфундукӀ вацрал кьван давам хьанвай Иракдин дяведин гъиляй алай чIавузчӀавуз шегьердин инфратуькIуьруьнаринфратуькӀуьруьнар зурбадаказ чIурчӀур хьанва. Эхиримжи йисарин къене шегьер мукьвал-мукьвал къарагъунархъанрин гьужумрик акатзава.

2012-лагьай йисан гьалдиз килигна, Багъдад дуьньяда виридалайни мугьман кIанкӀан тийир мукьарин (чкайрин) гьисабдик кутуна<ref>{{cite news | title=What city has world's best quality of life? | newspaper=CNN | author=Inocencio, Ramy | date=4 December 2012 | url=http://edition.cnn.com/2012/12/04/business/global-city-quality-life/index.html}}</ref>, Mercer-ди туькIуьрнавайтуькӀуьрнавай сиягьда уьмуьр гьалунин еридал гьалтайла Багъдад 221 виридалайни чIехичӀехи шегьердин арада эхиримжи чка кьунва.<ref>[http://www.economist.com/news/middle-east-and-africa/21569077-one-africas-most-miserable-countries-looks-unstable-ever-brink The Central African Republic: On the brink]</ref>