Инглис чӀал: различия между версиями
Содержимое удалено Содержимое добавлено
ЦӀар 202:
=== Юкьван инглис девир ===
Инглис чIалан вилик финин гуьгъуьнлай къведай девирди 1066-1485 йисарин арада авай чIав кьунва. 1066-лагьай йисуз норманнрин феодалри авур гужалди гьахьунди дегь чIаван инглис чIалаз норманнизмар лугьудай лап чIехи лексикадин къат гъанва. И норманнизмри чпин сифте кьил дяведалди Британия къачунвайбуру кIвалахарзавай дегь чIаван француз чIалан норманн-француз нугъатдилай къачузва. Яргъал чIаван къене норманн-француз чIал клисадин, регьберринни ивни дережа авай классрин чIал хьиз амукьзавай тир.
Амма уьлкведиз чпин чIал дегиш тежер гьалда илитIун патал норманнрин кьадар пара тушир. Къвез-къвез гъвечIини юкьван дережа авай, чеб чIехи пай англ-саксрикай тир, чилин иесийрихъ пара чIехи метлеб жез гатIумна. Норманн-француз чIалан агъавилин чкадал къвез-къвез вичиз хас тир «чIалан компромисс» туькIуьр жезва. И «компромиссдин» нетижа чна инглис лугьудай чIалаз мукьва тир чIал арадал атун я.
Амма агъавал ийизвай классрин норманн-француз чIал лап аставилелди кьулухъ чIугвазвай тир. Анжах 1362-лагьай йисуз инглис чIал суд авунин кардин арадиз кьабулнава, 1385-лагьай йисуз норманн-француз чIалал тарс гунуг акьалтIарна, адан чкадал инглис чIал тайирна. 1483-лагьай йисалай инихъ парламентдин къанунарни инглисдал акъудиз гатIумна.
Инглис чIалан диб германдинди амукьнатIани, ада вичин ибаратдик гьакьван пара француз гафар кутуна хьи, вич [[Акахьай чIал|акахьай чIал]] яз хьана. Дегь чIаван француз гафарин гьахьун юкьван инглис девирдин эхирдалди давам жезвай тир, 1250-1400-лагьай йисарин арада вини кьилел кьван агакьзавай тир.
Асулдай авай германрин king — корол, queen — королева ва маса ихьтин гафар квачиз, гафарин лап чIехи пай гьукумат идара авунин кардиз талукь я:
* ''reign'' — пачагьвал авун, ''government'' — гьукумат ийидай идара, ''crown'' — таж, ''state'' — гьукумат ва мсб;
чIехи мертеба авай ксарин тIварарин чIехи пай:
* ''duke'' — герцог;
* ''peer'' — пэр;
дяведин кардиз талукь гафар:
* ''army'' — кьушун,
* ''peace'' — ислягьвал,
* ''battle'' — ягъунар,
* ''soldier'' — солдат,
* ''general'' — генерал,
* ''captain'' — капитан,
* ''enemy'' — душун;
термины суда:
* ''judge'' — судья,
* ''court'' — суд,
* ''crime'' — тахсиркарвал;
церковные термины:
* ''service'' — къуллугъ (клисада),
* ''parish'' — са кешишди къуллугъзавай жемятар.
Яргъал чIаван къене тухванвай кьве чIалал рахадайвал хъсан къалурдай лишан - алишверишдизни промышленностдиз талукь гафар француздинбурун я, гьа чIавуз гьакIан гъилин устIарвилин талукьбур - германринбур я. Садлагьайбур къалурдай мисалар: commerce — алишвериш, industry — промышленность, merchant — савдагар.
Агъадихъ ганвай гафари инглис чIалан тарихдин кьетIенвал хъсан къалурзава:
гьайванрин тIварар — германринбур:
* ''ox'' — [[яцар|яц]],
* ''cow'' — [[кал]],
* ''calf'' — [[кьерех]],
* ''sheep'' — [[хеб]],
* ''pig'' — [[вак]];
гьа чIавуз и гьайванрин якIарин тIварар французринбур я:
* ''beef'' — малдин як,
* ''veal'' — кьерехд як,
* ''mutton'' — хпен як,
* ''pork'' — вакIан як ва мсб.
И девирдин къене чIалан грамматикадин къурулуш масакIа хъижез мад давам жезва - тIварцIинни глаголрин акьалтIунар сифте акахьуник акатзава, усал хъижезва, ахпа, и девирдин эхирдалди, михьиз квахьзава. Сифетра (прилагательноеда), гекъигунин дережа гьакIан туькIуьрунин къайдани сад хьиз, цIийи аналитикадин туькIуьрунин къайда, прилагательноедихъ ''more'' (мадни) и ''most'' (виридалайни пара) гафар гилиг хъувунин рекьелди жезвай, арадал атана.
И девирдин эхирдиз ([[1400]]—[[1483]] йисар) лондон нугъатдин гъалибвал талукь я. И нугъат кьиблединни юкьван нугъатрин сад хьунинни вилик финин рекьелди арадал атана. Фонетикада [[Ахъа тушир ванерин чIехи юзун|ахъа тушир ванерин чIехи юзун]] арадал атана.
1169-лагьай йисуз хьанвай, британвийрин са паюни ирландиядин [[Уэксфорд (графвал)|Уэксфорд]] графвилин чилериз авунвай миграциядин нетижада, [[йола (чIал)|йола]] чIал кьилди вилик физвай тир. Ам XIX-лагьай вишйисуз квахьна.
== Лексика ==
| |||