Чингисхан: различия между версиями

Содержимое удалено Содержимое добавлено
Нет описания правки
категоризация с шаблоном
ЦӀар 1:
[[Файл:YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg|thumb|Чингис Хан]]
'''Чингис Хан''' ({{lang-mn|Чингис хаан}} {{IPA|[tʃiŋɡɪs χaːŋ]}}, вичин тӀвар — '''Тэмуджин'''<ref>{{книга |автор = Рашид ад-Дин. |заглавие = Сборник летописей |ответственный = Перевод с персидского О. И. Смирновой, редакция профессора А. А. Семенова |ссылка = http://www.vostlit.info/Texts/rus16/Rasidaddin_2/kniga2/frametext3.html|место = М., Л. |издательство = Издательство АН СССР |год = 1952 |том = 1, кн. 2}}</ref><ref>{{статья | заглавие = Переводы из «Юань-чао би-ши» | ответственный = Перевод Б. И. Панкратова | ссылка = http://www.vostlit.info/Texts/rus10/Sokr_skaz/frameotryv1.htm| издание = Страны и народы Востока | место = М. | издательство = Петербургское востоковедение | год = 1998 | выпуск = XXIX }}</ref>, '''Темучжин'''<ref>{{статья | заглавие = Монгольский обыденный изборник | ответственный = Перевод [[Козин, Сергей Андреевич|С. А. Козина]] | ссылка = http://www.vostlit.info/Texts/rus10/Sokr_skaz/text1.phtml?id=4413 | издание = Сокровенное сказание. Монгольская хроника 1240 г. ЮАНЬ ЧАО БИ ШИ. | место = М.-Л. | издательство = Издательство АН СССР | год = 1941 | том = I}}</ref>, '''Темучин'''; тахм. [[1155 йис]] ва я [[1162 йис]] — [[1227 йис]]ан{{кьена дата|25 август|8|1227}}) — пайи-паяр хьанвай монголрин тайифаяр сад авуна, дуьньядин тарихда виридалайни зурба гьукуматрикай сад тир [[Монголрин империя]]дин бине кутур кас, адан садлагьай ва чӀехи хан. [[Китай]]диз, [[Юкьван Азия]]диз, [[Къавкъаз]]диз ва [[РагъэкъечIдай Европа]]диз монголрин дяведин финар тешкилнивай кьушундин кьил. И финифар инсанрин зурба телефвилер галаз кьиле физвай, иллаки ислягь жемятрин арада.
 
Вичин уьмуьрдин эхирра, Монголрин империядин чилери Юкьван Азиядинни Китайдин чӀехи пай кьунвай. [[1227 йис]]уз Чингисхан кьейила кьулухъ империядин ирсдарар, [[чингизидар]] лугьудай, адан садлайгьай паб тир [[Бортэ]]дин итимрин хилен несилар хьанвай. Ам Монголиядин тийижир чкадал кучуднавай, ам кучудай чка гилани дуьз малум туш.
 
== Несилдин тIварартӀварар ==
Монголрин «Чинебан кьисадив» кьурвал, Чингисханан улу-буба Гоа-Маралархъ галаз къавум хьана Бурхан-Халдун сувун патав галай Хэнтэедиз кучь хьанвай Бортэ-Чино тир. Фарс алим-тарихдар [[Рашид ад-Дин]]а вичин тарихдин улубра гиман авурвал, Бортэ-Чино Хэнтэедиз [[VIII виш йис]]ан юкьвара кучь хьанвай. Бортэ-Чинодикай 9-10 несилра Бата-Цагаан, Тамачи, Хоричар, Ууджим Буурал, Сали-Хаджау, Еке Нюдэн, Сим-Сочи, Харчу дидедиз ханвай.
 
Несилдин 10-лагьай хиле, гуьгъуьнлай вичиз Монголжин-гоа паб гъанвай, Боржигидай-Мэргэн дидедиз ханвай. Рашид ад-Дина кхьизвайвал, Чингис-Ханан улу диде [[бурятар|бурятбурятрин]]рин хилекай сад тир, [[Алан-гоа]]ди бине кутунвай [[Хоривияр|Хори]] несилдай тир <ref>“Сокровенное«Сокровенное сказание”сказание». §  8. Рашид ад-Дин. Т. 1. Кн. 2. С. 10.</ref>.
 
Гъуьл кьейила кьулухъ Алан-гоади ханвай, расу чIарарничӀарарни цаву вилер авай пуд рухваяр, гилан монгол халкьдин бине эцигай ксар тирди гьисабзава. Алан-гоадин вадлагьай, виридалайни гъвечIигъвечӀи хва тир Бодончар [[Борджигинар]] сихилдин бине эцигай кас тир.
 
== Уьмуьрдикай ==
Чингизхан [[Онон]] вацIунвацӀун къерехдал алай [[Делюн-Болдок]] тIвартӀвар алай чкадал, [[Борджигинар]] сихилдай тир [[Есугей-багатур]]ан ва [[Олхонутар]] сихилдай тир адан паб Оэлунан хзанда дидедиз ханвай. Есугея вичин паб Оэлун [[меркитар]] тайифадикай тир Еке-Чиледудикай къакъуднавай. Гададин тIвартӀвар Есугея гъалибвал къачуна есир кьунвай [[татарар (тайифа)|татаррин]] регьбер Тэмуджин-Угеян гьуьрметдай эцигнай.
 
Асул чешмейри чара-чара малуматар гузвайвиляй, Тэмуджинан хайи йис гилани дуьз малум туш. Чингизхана уьмур гьалзавай береда авай тек сад тир тарихдар Мэн-да бэй-лудин тарихдин кхьинриз ва Рашид ад-Дина монголрин ханрин архиврай кIватIнавайкӀватӀнавай малуматрай авур гьисабунриз килигна, Тэмуджин [[1155 йис]]уз ханвай.
==Вичикай==
 
== Вичикай ==

== Тарихдин асул вакъиаяр ==
[[Файл:Genghis Khan at Airport.jpg|thumb|[[Улан-Батор]]дин аэропортда Чингисханан тимтал]]
* ''1155 йис'' — Тэмуджин дидедиз хайи йис (литературада гьакIнигьакӀни 1162 ва 1167 йисар тирди къалурнава).
* ''1184 йис'' (тахминан) — Меркитри Тэмуджинан паб [[Бортэ]] есир кьунвай.
* ''1184/85 йис'' (тахминан) — [[Джамуха]] ва [[Тогърул хан]]ан куьмердалди Бортэ есирдай азад авунай. ЧIехиЧӀехи [[Джучи]] хва дидедиз ханвай.
* ''1185/86 йис'' (тахминан) — Тэмуджинан кьведлагьай хва — [[Чагатай]] дидедиз ханвай.
* ''1186 йисан октябрь'' — Пудлагьай [[Угэдэй]] хва дидедиз ханвай.
* ''1186 йис'' — Тэмуджина садлагьай улус (гьукумат) туькIуьрнавайтуькӀуьрнавай, гьакIнигьакӀни [[Джамуха]]дихъ галаз женгина кIаниккӀаник акатнай.
* ''1190 йис'' (тахминан) — Кьудлагьай [[Толуй]] хва дидедиз ханвай.
* ''1196 йис'' — Тэмуджинан, Тогърул ханан ва Цзинь династиядин кьушунрин сад хьанвай къуватар татаррин тайифайрал дяведалди физва.
* ''1199 йис'' 
* ''1200 йис'' 
ЦӀар 48:
'''Урус чӀалал'''
 
== Библиография ==
'''Чешмеяр'''
* {{ВТ-ЭСБЕ|Чингисхан}}
Строка 113 ⟶ 112 :
* {{Commons|Genghis Khan}}
 
[[Категория:Монголрин ханар]]
{{1000}}
 
[[Категория:Монголрин ханар]]
 
{{Link FA|bs}}