СтӀал Сулейман: различия между версиями

Вичиз бегьемдиз аялвал такур Сулеймана 13 йис хьайидалай кьулухъ кьве гъилелди фу къазанмишзава. Ада батрак яз Дербентда, рабочийвилефялевиле Генжеда, Самаркандда, Бакуда кӀвалахна. Къад йисуз дуьньяда къекъвейдалай гуьгъуьниз ам хайи хуьруьз хтана; кӀвал кутуна, лежбервал ийиз, хизанхзан хвена. Революциядин ва граждан дяведин йисара СтӀал Сулейман киснач, ада 1917-йисан революция, пачагь тахтунай гадарун шадвилелди кьабулна. Дагъустанда Советрин властьгьукум гъалиб хьайидалай гуьгъуьниз СтӀал Сулеймана цӀийи уьмуьр туькӀуьрунин карда гьевеслудаказгьевес авайвилелди иштиракна. Гьеле аял вахтундачIавуз шиирар туькӀуьрунал рикӀ алаз хьайи Сулеймана вичиз аквазвай гьахъсузгьахъ авачир крарикай дериндегьне социальныйсоциал метлебдин чӀалар туькӀуьрзава. Чешне яз революциядилай вилик туькӀуьрнавай адан «Билбил», «Кавхадиз», «Судуяр», «Фекьияр», «Девлетлуяр, чиновникар» ва масабур къалуриз жеда. ШаирдинЗаридин сатирадин эсерра гьа гьахъсузгьахъ авачир девир дериндайдегьнедай ва хцидаказ критика жезва.<ref>Лезгийрин революциядин вилик квай девиррин литература. Хгягъай эсерар. Ктаб туькӀуьрайди ва адаз сифте гаф кхьейди Гь. Гьашаров я. Махачкала, Дагучпедгиз, 1990</ref>

СтӀал СулеймананСулеймана яратмишунартуькIуьрай эсерар кьве чкадал пай жезва: Октябрдин инкъилабдилай вилик теснифайбур («Кавхадиз», «Судуяр», «Фекьияр», «Девлетлуяр, чиновникар» ва мсб.) ва Советрин девирда теснифайбур («Октябрдин инкъилабдиз», «Рушариз», «Яру Аскер», «Колхозчи паб Инжиханаз», «Большевик я чи вацӀун тӀвар», «Жегьил шаирриз», «Чи къуват» ва мсб.). Адан эсерра, иллаки инкъилабдилай вилик теснифайбурун, хци сатира квайди я: шаирдизариди вичиз акур гьахъеузгьахъ авачир, инсансузинсанвал авачир ва ахлакьсузахлакь авачир гьерекатар, амалар ва хесетар негьзава.

ШаирдиЗариди пачагь тахтунай гадарун, Советрин власть тестикь хьун шадвилелди кьабулнай ва цӀийи девирдин тарифзавай чӀалар теснифна. Амма адан рикӀелай халкьдин гьукуматдиз ва [[Коммунизм|Коммунистрин]] партиядиз хае кимивилерни алатнач — ада, «Тапан коммунистдиз» хьтин, хци чӀалар туькӀуьрна.

СтӀал Сулейман Ленинан ордендиз ва «Дагъустандин халкьдин шаирзари» тӀварцӀиз лайихлу хьана. Адан гуьзел эсерар-жавагьирар Дагъустандин халкьарин, урус ва маса цДудралди чГалариз таржума авунва ва кьилди ктабар яз акъатнава. Абур милли мектебра, учи-лищейра, институтра ва университетра чирзава.

С. СулеймананСулеймана яратмишунритуькIуьрай эсерри лезги ва Дагъустандин литерату-раярлитератураяр вилик финиз екечIехи таъсир авуна. Абур Гь. Гьажибегова, А. Агъаева, Н. Къапиевади, Гь. Гашарова, Гь. Гьамзатова, Р. Кельбе-ханова, Ф.Нагъиева ва маса алимри ахтармишна. ЧӀехи зари 1934-йисалай СССР-дин писателрин союздин член тир<ref>Къ. Х. Лезги зарияр: куьмекчи ктаб. — Магьачкъала, 2001. — 160 ч.</ref>.

СтӀал Сулейман, ада вичи са шиирда къейд авурвал, кӀел-кхьин чин тийиз гьар са кардикай уях тир. Дуьз я, ХХ асирдин Гомераз кӀел-кхьин чидачир, амма ам савадсузсавад авачир тир лугьуз жедач. СтӀал Сулеймана неинки уьмуьрдин университет акъалтӀарна, адаз неинки лезги фольклордин, Кьуьчхуьр Саидан, Етим Эминан произведенияр хуралай чидай, гьакӀни Низамидин, Хафизан, Саадидин, Навоидин ва гуьгъуьнлайни Пушкинан, ЛермонтованЛермонтова туькIуьрай яратмишунрикайэсеррикай хабар авай. Им, са шакни алачиз, екечIехи культура я.

СтӀал Сулейманан поэзиядин дувулар фольклордин ва литературадин гзаф дерин ва жуьреба-жуьре къатариз гьахьнава. Гьелелиг им чи вилик акъвазнавай месэла туш. Амма са кар къейд тавуна таз жедач: чаз чиз, СтӀал Сулейманаз искусстводин векилрикай виридалайни гзаф СаадидинСаадидитуькIуьрай яратмишунриэсерри таъсирна. Гьам уьмуьрдин биографиядиз, гьам поэзиядин образный къурулушдиз, фикир авунин тегьердиз кьве шаирнизарини сад-садаз мукьва я. Низ чида, РагъэкъечӀдай патан базарра, карвансарайра, духанра жегьил СтӀал Сулейманаз куьчери ашукьрин ва ихтилатдал рикӀ алай инсанрин сивяй Саадидин чӀалар гьикьван ван хьанатӀа…<ref>[http://lezgi.etnosmi.ru/one_stat.php?id=2447 ТАРИХДИН ДАМАХ]</ref>

СтӀал Сулейман [[1937-йисан йис]]ан 21 ноябрдиз [[Агъа СтӀал]]да регьметдиз фена ва гьукуматдин къарардалди [[Магьачкъала]]да кучукнава.

ЧӀехи шаирдинзаридин тӀвар хайи райондал, Лезги театрдал, Кьасумхуьруьн[[Кьасумхуьр]]уьн юкьван мектебдал, [[Магьачкъала]], [[Дербент]], [[Киев]] ва маса шегьеррин куьчейрал, колхозрал, библиотекайрал эцигнава. [[Магьачкъала]]да шаирдинзаридин сур авай багьда (ам шаирдинзаридин тӀварцӀихъ гала) С. Сулейманаз зурба гуьмбет (ам Дагъустандин халкьдин художник-скульптор Хасбулат Аскар Сарыджади теснифна) эцигнава. Инал гьар йисан I818-майдиз «Сулейманан шииратдин югъ» къейдзава.

* [[Азиз Алем]], лезгийрин тӀвар-ван авай шаирзари, критикни публицист:

СтӀал Сулейманан поэзия океан я, адан девлетрикай, рикӀевай «гевгьеррикай», марфадив ацӀанвай «циферикай» ва эхирни «гьавадикай» чи уьлкведа миллионралди кӀелдайбуру ва жуьреба-жуьре миллетрин шаирризарийри менфят къачуна. Са шакни алачиз, лезги Х.Тагьиран, аварви Гь. ЦӀадасадин, лакви Э.Капиеван, азербайжанви С.Рустаман, гурживи Г.Леонидзедин, казах Д.Джабаеван, белорусь Я.Купаладин, урусар тир А.Суркован, А.Безыменскийдин, М.Исаковскийдин ва маса шаирринзарийри яратмишунралтуькIуьрай эсеррал СтӀал Сулейманан поэзиядин нурар аватна. ХХ асирдин Гомер неинки СССР-дин жегьил шаирриззарийриз, гьакӀни социализм эцигзавай халкьдин демократвилин, милли азадвал патал женг чӀугвазвай колониальный ва капитализмдин уьлквейрин кӀвенкӀвечи шаирриззарийриз хайи халкьдиз къуллугъ авунин карда акьалтӀай зурба чешне я.</blockquote>

=== Газетра, журналра шаирдинзаридин кьиникьдиз теснифнавайбур ===