[[Файл:M87 jet.jpg|thumb|250px|«[[Гьаббл (телескоп)|Гьаббл]]» телескоп куьмекдалди къачунвай суьрет": [[Актив галлактика]] [[M87]]. Гимандалди, галлактикадин хвехуьна чӀулав хъалхъам ава .]]
'''ЧӀулав тIеквентӀеквен (хъалхъам)''' — [[генгвал-заман]]да авай област я, ва и чкадин гравитациядин ялун (вичелди чӀугун) акьван чӀехиди я хьи, [[экв|экуьнин]] тадивилихъ юзузвай объектар анлай экъечӀиз жезвач (гьакӀни гьа экуьнин квантарни).
И областдин сергьятдиз вакъиайрин горизонт лугьуда, адаз хас тир кьадардиз — гравитациядин радиус лугьуда. Сферадин симметрия авай чӀулав хъалхъамдин лап гьакӀан дуьшуьшда а радиус Шварцшильдан радиусдав барабар я.
Гьавиляй, чӀулав хъалхъамрин авайвилин субутрикай фикирар къалин ва массив (ва са шумуд маса гуьзетиз жедай хасиятар авай) астрономиядин объектрин авайвилин субутар хьиз кьабул авуна кӀанзава, ва и объектар [[умуми нисбивилин теория]]дин чӀулав хъалхъамар хьиз интерпретация ийиз жеда. Адалай гъейри, фад-фад вине къалурнавай тарифдик кӀевидаказ кьун тийизвай, амма чӀулав хъалхъамриз вичин хасиятралди мукьва тир объектар чӀулав хъалхъамар яз гьисабзава — мисал яз, ахьтин объектар коллапсдин геж девирда коллапсазавай гъетер хьун мумкин я. Алай чӀаван астрофизикада и тафаватдиз чӀехи фикир гузвач, вучиз лагьайтӀа, «саки коллапс хьанвай» («чӀаганвай») гъетрен ва «гьакъикъи» («лап цӀуру чӀаварлай авай») чӀулав хъалхъамдин гьузетдай аквадайвилер практикадин жигьетдай сад я. Адан себеб ам я хьи, коллапсардин ва «гьакъикъи» чӀулав хъалхъамдин элкъвена вири патарихъ авай физикадин чуьллерин тафаватар экьунин тядивилиз пайнавай гравитациядин радиусдиз хас тир къайдадин вахт галаз дережадин къанунрив кьадайвилив тӀимил жезва<ref>Ч. Мизнер, К. Торн, Дж. Уилер. Гравитация. Т. 3. — М.: Мир, 1977. — § 33.1. — С. 78—81.</ref>.
Космосдин мад са сир винел акъатнава. Алимри лугьузвайвал, цава авай чIулавчӀулав тIеквенартӀеквенар маса галактикайриз физвай рекьер я кьван. Анра генани виликди фенвай цивилизацияр ава. Алимрин фикирдалди, а галактикайрай чи планетадиз атун патал миллион йис герекзава. Чилинвийриз лагьайтIалагьайтӀа, гилан техникадин куьмекдалди анриз фин патал 10 миллион йис вахт лазим я. Гележегда илим ва техника виликди фейила инсанар а галактикайризни акъатун мумкин я. <ref>[http://samurpress.com/story.php?sid=619 ЧIулавЧӀулав тIеквенартӀеквенар]</ref>
== ЧӀулав хъалхъамдикай фикиррин тарих ==
{{Link GA|ru}}
{{Link GA|sv}}
[[af:Swartkolk]]
[[an:Forato negro]]
[[ar:ثقب أسود]]
[[as:কৃষ্ণগহ্বৰ]]
[[ast:Furacu prietu]]
[[az:Qara dəlik]]
[[bar:Schwoaz Loch]]
[[bat-smg:Jouduojė skīlie]]
[[be:Чорная дзірка]]
[[be-x-old:Чорная дзірка]]
[[bg:Черна дупка]]
[[bn:কৃষ্ণ বিবর]]
[[bo:ནག་ཁུང་།]]
[[br:Toull du]]
[[bs:Crna rupa]]
[[ca:Forat negre]]
[[ckb:کونی ڕەش]]
[[cs:Černá díra]]
[[cv:Хура хăвăл]]
[[cy:Twll du]]
[[da:Sort hul]]
[[de:Schwarzes Loch]]
[[el:Μαύρη τρύπα]]
[[en:Black hole]]
[[eo:Nigra truo]]
[[es:Agujero negro]]
[[et:Must auk]]
[[eu:Zulo beltz]]
[[fa:سیاهچاله]]
[[fi:Musta aukko]]
[[fr:Trou noir]]
[[fy:Swart gat]]
[[ga:Dúpholl]]
[[gd:Toll Dubh]]
[[gl:Burato negro]]
[[gu:કૃષ્ણ વિવર]]
[[gv:Towl doo]]
[[he:חור שחור]]
[[hi:ब्लैक होल (काला छिद्र)]]
[[hif:Karia kund]]
[[hr:Crna rupa]]
[[hsb:Čorna dźěra]]
[[ht:Twou nwa]]
[[hu:Fekete lyuk]]
[[hy:Սև խոռոչ]]
[[ia:Foramine nigre]]
[[id:Lubang hitam]]
[[ilo:Nangisit nga abut]]
[[io:Nigra truo]]
[[is:Svarthol]]
[[it:Buco nero]]
[[ja:ブラックホール]]
[[jv:Bolongan ireng]]
[[ka:შავი ხვრელი]]
[[kk:Қара құрдым]]
[[kn:ಕಪ್ಪು ಕುಳಿ]]
[[ko:블랙홀]]
[[krc:Къара тешик]]
[[ku:Çala Reş]]
[[ky:Кара көңдөй]]
[[la:Gurges ater]]
[[lmo:Büs negher]]
[[lt:Juodoji skylė]]
[[lv:Melnais caurums]]
[[mk:Црна дупка]]
[[ml:തമോദ്വാരം]]
[[mn:Хар нүх]]
[[mr:कृष्णविवर]]
[[ms:Lohong hitam]]
[[mt:Toqba sewda]]
[[ne:ब्ल्याक होल]]
[[new:ब्ल्याक होल]]
[[nl:Zwart gat]]
[[nn:Svart hòl]]
[[no:Sort hull]]
[[nov:Nigri true]]
[[oc:Trauc negre]]
[[pl:Czarna dziura]]
[[pnb:کالا سوراخ]]
[[pt:Buraco negro]]
[[ro:Gaură neagră]]
[[ru:Чёрная дыра]]
[[rue:Чорна дїра]]
[[sah:Хара дьөлөҕөс]]
[[scn:Purtùsu nìuru]]
[[sco:Black hole]]
[[sh:Crna rupa]]
[[si:කළු කුහර]]
[[simple:Black hole]]
[[sk:Čierna diera]]
[[sl:Črna luknja]]
[[sq:Vrima e zezë]]
[[sr:Црна рупа]]
[[su:Liang hideung]]
[[sv:Svart hål]]
[[sw:Shimo jeusi]]
[[ta:கருங்குழி]]
[[te:కాలబిలము]]
[[th:หลุมดำ]]
[[tk:Gara girdap]]
[[tl:Itim na butas]]
[[tr:Kara delik]]
[[tt:Кара тишек]]
[[uk:Чорна діра]]
[[ur:ثقب اسود]]
[[uz:Qora tuynuk]]
[[vec:Buxo nero]]
[[vep:Must reig]]
[[vi:Lỗ đen]]
[[war:Itom nga buho]]
[[xmf:უჩა რხვილი]]
[[yi:שווארצע לאך]]
[[za:Hwzdung]]
[[zh:黑洞]]
[[zh-min-nan:O͘-khang]]
[[zh-yue:黑洞]]
|