|
|бине эцигай тарих = [[1928 йис]]ан 22 ноябрь
|статус йисалай =
|майдан =3262.3 (2 - й чка)
|кьакьанвилин жуьре =
|ЯШЧдин кьакьанвал =
Район [[Дагъустан Республика]]дин кефер пата, [[Къумукъ аран]]да чка кьунвайди я, кьуд районрихъ галаз сергьятарзава: кефер пата [[Кизляр район]]див, кьилбе пата [[Хасавюрт район|Хасавюрт]], [[Кизилюрт район|Кизилюрт]], [[Кумторкъала район|Кумторкъала]] районрив ва рагъакIидай пата [[Чечня]]нихъ галаз са сергьятда ава. Райондин рагъэкъечIдай пад [[Каспий]] гьуьлуьн ятари чуьхуьзва.
Райондин чилерин майдан — 3420 км² я.
== Тарих ==
СССР-дин Гьукуматдин Хуьнуьхин Комитетдин № 5073 «Чеченарни ингушар Къазахстандиз ва Киргизиядиз куьчарунин» делилдалди, [[1944 йис]]ан 31 январьдиз Бабаюрт райондин чилерай вири [[чеченар|чечен]] агьалияр акъудна Къазахстандиз ва [[Киргизия]]диз куьчарнай.
Ватандин ЧIехи Дяведалди райондин чилера немецрин са шумуд колонияр авай: Романовка (Люксембург), Харч № 1 (Львовский № 1), Ней-Гофнунг (Новая Надежда), Туршунай, Дик (Хасанай), Эйгенгейм (Татаюрт), Эбенфельд (Каплановка), Шпрингель, Шенфельд, Аграхан № 16, Каплан № 15, Мариенфельд, Ней-Терек. Абурун агьалияр акъудна [[Сибир]]дизни Къазахстандиз куьчарнай.
<!--
== Агьалияр ==
[[20092011 йис]]ан малуматризагьалияр сиягьдиз къачунин нетижадиз килигна, районда 2145 592701 кас яшамиш жезвай.<ref name="Ахвах район">[http://president.e-dag.ru/map/16/ Дагъустан Республикадин президентдин официал сайт. Ахвах район]</ref>. <br />
[[20112010 йис]]ан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижадин малуматриз килигна, районда 2245 014073 кас яшамиш жезвай. <br />
[[20092002 йис]]ан Вири Урусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна, районда миллетрин состав<ref name="Ахвах район"/>:
{|class="wikitable sortable"
!Пай <br />вири агьалийрикай, %
|-
|[[каратинаркъумукъар]]
| align="right" | 838219753
| align="right" | 3847,879 %
|[[ахвахар]]
| align="right" | 32,8 % ▼|-
|[[аварар]]
| align="right" | 50157979
| align="right" | 2319,231 %
|[[*андияр]]
▲| align="right" | 706580
▲| align="right" | 320, 819 %
|-
|[[ногъаяр]]
| align="right" | 7122
| align="right" | 17,23 %
|-
|[[чеченар]]
| align="right" | 2755
| align="right" | 6,67 %
|-
|[[даргияр]]
| align="right" | 2563
| align="right" | 6,20 %
|-
|[[урусар]]
| align="right" | 366
| align="right" | 0,89 %
|-
|[[яхулар]]
| align="right" | 352
| align="right" | 0,85 %
|-
|муькуьбур
|[[багалуларар]]
| align="right" | 1130441
| align="right" | 51,207 %
|-
|вири санал
| align="right" | 2159241331
| align="right" | 100,00 %
|}
== Администратциядин паюнар ==
Райондик, вичик 25 хуьр квай, 1215 муниципалитетдин образование (хуьруьнсовет) акатзава.<ref>[http://pravo.levonevsky.org/bazazru/texts06/txt06121.htm ЗАКОН РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН ОТ 13.01.2005 N 6 О СТАТУСЕ И ГРАНИЦАХ МУНИЦИПАЛЬНЫХ ОБРАЗОВАНИЙ РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН (ПРИНЯТ НАРОДНЫМ СОБРАНИЕМ РД 28.12.2004)]</ref>
Ахвах райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, ('''къалин''' шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава);
# [[АнчикАдиль Янгиюрт хуьруьнсовет|«АнчикАдиль Янгиюрт» хуьруьнсовет]] — '''[[Анчик]]''',Адиль [[Цумали]], [[ИндираЯнгиюрт]] ва [[АндузЧанкаюрт]] хуьрер — каратинар.
# [[АрчоБабаюрт хуьруьнсовет|«АрчоБабаюрт» хуьруьнсовет]] — '''[[АрчоБабаюрт]]''' хуьр — каратинар.
# [[Вини ИнхелоГеметюбе хуьруьнсовет|«Вини ИнхелоГеметюбе» хуьруьнсовет]] — [[Инхело]], '''[[Вини Инхело]]''', [[МаштадаГеметюбе]] ва [[РацитльАлимпашаюрт]] хуьрер — каратинар ва аварар.
# [[ИзаноГерменчик хуьруьнсовет|«ИзаноГерменчик» хуьруьнсовет]] — '''[[ИзаноГерменчик]]''' хуьр — ахвахар.
# [[ИнгердахЛьвовское № 1 хуьруьрсовет|«ИнгердахЛьвовское № 1» хуьруьрсовет]] — '''[[ИнгердахЛьвовское № 1]]''' ва [[Хариб]] хуьрер — аварархуьр.
# [[КаратаЛюксембург хуьруьнсовет|«КаратаЛюксембург» хуьруьнсовет]] — '''[[КаратаЛюксембург (Дагъустан)|Люксембург]]''' ва [[Рачабулда]] хуьрер — каратинархуьр.
# [[КудиябросоМужукай хуьруьнсовет|«КудиябросоМужукай» хуьруьнсовет]] — '''[[КудиябросоМужукай]]''' хуьрва —[[Янгылбай]] ахвахархуьрер.
# [[ЛологонитльНовокаре хуьруьнсовет|«ЛологонитльНовокаре» хуьруьнсовет]] — '''[[ЛологонитльНовокаре]]''' хуьр — ахвахар.
# [[МестерухЦIийи Коса хуьруьнсовет|«МестерухЦIийи Коса» хуьруьнсовет]] — '''[[МестерухЦIийи Коса]]''' хуьрва —[[Оразгулаул]] аварархуьрер.
# [[Тад МагитльТамазатюбе хуьруьнсовет|«Тад МагитльТамазатюбе» хуьруьнсовет]] — '''[[Тад Магитль]]''', [[ЦвакилколоТамазатюбе]] ва [[КванкероЦIуру Тамазатюбе]] хуьрер — ахвахархуьр.
# [[ТлибишоТатаюрт хуьруьнсовет|«ТлибишоТатаюрт» хуьруьнсовет]] — '''[[ТлибишоТатаюрт]]''' ва [[Тлиси]] хуьрер — багалуларархуьр.
# [[ТукитаТуршунай хуьруьнсовет|«ТукитаТуршунай» хуьруьнсовет]] — '''[[ТукитаТуршунай]]''' хуьрва —[[Советское]] каратинархуьр.
# [[ЦолодаУцмиюрт хуьруьнсовет|«ЦолодаУцмиюрт» хуьруьнсовет]] — '''[[ЦолодаУцмиюрт]]''' ва [[Цияб Цолода]] хуьрер — аварархуьр.
# [[Хамаматюрт хуьруьнсовет|«Хамаматюрт» хуьруьнсовет]] — '''[[Хамаматюрт]]''' хуьр.
# [[Хасанай хуьруьнсовет|«Хасанай» хуьруьнсовет]] — [[Хасанай]] ва [[Шахбулатотар]] хуьрер.
===Тунвай хуьрер===
==Хуьруьн майишат==
Района гуьгъуьнин кьуд тугвай хуьрер ава: [[Аликазган]], [[Новогеоргиевское]], [[Остриковка]], [[Шенфельд]].
Райондин хуьруьн майишатда кIвенкIве авай физвай хел — хпехъанвал я. Алай вахтунда Ахвах районда 14 ХМПК (Хуьруьн майишатдин производстводин кооператив), 162 ЛФМ (Лежбервилинни фермадин майишат), 5700 КьКМ (Кьилдинни куьмекдин майишат) кIвалахзава.
===Хуьрер - анклавар===
==ИнфратуькIуьрун ва чирвилер==
Идалай гъейри, Бабаюрт райондин чилера административвилелди муькуь районриз талукь тир хуьрер ава (анклавар):
Районда 11 мектебдилай вилик чирвилер гудай идараяр, 17 умуми чирвилерин мектебар, 1 нянин мектеб кардик ква. Районда 1 райондин юкьван [[начагъхана]], 1 участокдин начагъхана, 4 амбулатординни поликлиникадин идараяр, 1 медицинадин куьмекдин агъастанция, суван чкайра 15 фельдшервилинни акушервилин пуктар кIвалахзава.
Акуша район: Львовский № 8.
==Культура==
Районда 1 культурадин КIвал, 17 хуьруьн клубар, 1 юкьван [[улубхана]], 1 аялринни жегьилрин улубхана, 24 хуьруьн улубханаяр ава.
Ахвах район: Казиюрт Газиюрт Анчик Индира Гавриил-кутан
==Килигиз лайихвал авай чкаяр ==
* [[Карата]] хуьре [[имам Шамил]]ан хва Жамалдинан мавзолей.
* Карата хуьре имам Шамилан тIаратIхъан — ЧIулав Омаран мавзолей.
* Карата, [[Цолода]] ва [[Тлибишо]] хуьрера [[17 виш йис|17]]-[[19 виш йис]]ариз талукь тир къаравулдин минараяр.
* [[Кудиябросо]] хуьре, фад заманада инсанар яшамиш хьайи «Шула-Гьани» тIвар алай, чи э. в. [[15 виш йис|15]]-[[10 виш йис]]ариз талукь тир чка.
* [[Местерух]] хуьре, фад заманада инсанар яшамиш хьайи, [[11 виш йис]]ариз талукь тир чка.
* [[Ингердах]] хуьре, фад заманада инсанар яшамиш хьайи, кишпирдин девирдиз талукь тир чка.
* Карата хуьре, фад заманада инсанар яшамиш хьайи «БухIарабросо» тIвар алай чка.
* [[Анчих]], Карата ва Ингердах хуьера авай цин регъвер.
* Карата, Тлибишо, Кудиябросо ва [[Тадмагитль]] хуьера, [[4 виш йис|4]]-[[6 виш йис]]ариз талукь сурар.
Райондин чилера, республикадинни гьа чкадин метлеб авай вири санлай 352 тарихдин ва архитектурадин имарат ава.
== ТIвар-ван авай ксар ==
* Магомед-Загид Абдулманапов — Совет Союздин кьегьал.
* Магомедхан Гамзатханов — къайдаяр авачир ягъунар спортдин жуьредай кьве сефердин дуьньядин чемпион. Спортдин алемда «Волк-хан» лакIабдив машгьур я.
* Загалав Абдулбеков — ада кьуршахар спортдин жуьредай дуьньядин олимпиядин чемпион.-->
== Баянар ==
{{Баянар}}
| 