Рим: различия между версиями

Виш йисарин къене Римдин архитектура кьиляй — кьилиз вилик физвай, кьетӀендаказ классик ва Дегь Римдин архитектурадин стильдай гилан чӀаван фашист стильдиз. Рим, 11-й, 12-й, 13-й виш йисарин къене, дуьньядин классик архитектурадин ва арка, тагъ, къубба хьтин цӀийи кӀалубар арадал гъанвай виридалай кӀвенкӀве аваз физвай юкьварикай тир, са тӀимил геж шегьер Реннесанс девирдин ва бароккодин кьилин юкь хьана.<ref name="Eyewitness">Eyewitness Travel (2006), pg.36-37.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.archeorm.arti.beniculturali.it/|title=Soprintendenza Speciale per i Beni Archeologici di Roma|description=Римдин археологиядин къацӀурундадин чӀехи идара|lang=it|accessdate=2012-11-18}}</ref>.

Римдин символрикай сад, ч. э. в. 70—80-й йисара Рум империяда эцигнавай чӀехи амфитеатр — [[Колизей]] я. Сифтегьан 60.000 килигдай ксар гьакьарзавай, ам [[гладиатор]]рин ягъунар кьиле тухун паталай кардик кутазвай. Дегь Римдин чӀехи метлеб авай килигуниз лайих тир машгьур чкайрин ва затӀарин сиягьда гуьгъуьнинбур физва: [[римдин форум]], [[Нерондин къизилдин кIвал]], [[пантеон]], [[Траяндин стунар]], [[Траяндин базар]], [[ЧIехиЧӀехи цирк]], [[Каракалладин термар]], [[катакомбаяр]], [[Пак Малайикдин къеле]], [[Августдин мавзолей]], [[Константидин арка]], [[Цестийдин пирамида]], [[Ислягьвилин мигьраб]] ва [[Гьакъикъатдин мез]]<ref>{{cite web|url=http://ancientrome.ru/map/rome/rome003.htm|title=План Рима в императорскую эпоху|author=Карл Шпрунер|publisher=ancientrome.ru|description=ATLAS ANTIQUUS Karoli Spruneri opus tertio edidit Theodorus Menke. Nr. XX.|lang=ru|accessdate=2012-11-18}}</ref>.

[[Файл:Roma San Paolo fuori le mura BW 1.JPG|thumb|right|200px|Базилика Сан -Паоло -Фуори -ле -Мура]]

Фад-фад рикӀелай алатзава хьи, Римдин юкьван виш йисарин ирс, Италиядин муькуь шегьеррилай виридалайни зурба я. Ина христианвилин сифте кьилериз талукь тир кьве базилика ава, Санта -Мария -Маджоре ва Сан-Паоло Фуори ле Мура, и кьве базиликайрин корпусрин къене авай клисарин цлар алкӀана кьунвай [[мозаика]] чи эрадин кьудлагьай виш йисариз талукь я. Юкьван виш йисарин геж вахтарин мозаикаяр ва фрескаяр [[Санта-Мария-ин-Трастевере]], [[Санти -Гуатро -Коронати]] ва [[Санте Прасседе]] клисайра акваз жеда. Гьа чӀаван Римдин дараматрин планировкадик Торре -делле -Милицие ва Конти -Минара хьтин минараяр, ва Санта-Мария-ин-Арачели базиликадиз тухузвай зурба гурарар акатзавай<ref>{{cite web|url=http://www.diocesidiroma.it/|title=Vicariato di Roma|publisher=Римдин Викариатдин официал сайт|lang=it|accessdate=2012-11-18}}</ref>.

=== Ренессанс девир ва барокобарокко ===

Ренессанс девирдин дуьньяда, анжах Флоренциядиз чка гана, кьведлагьай чӀехи юкь Рим тир. Масабурун арада, Ренессанс девирдин архитектурадин шедевр, дуьньядин зурба тӀвар — ван авай итальянви архитектор [[Микеланджело]] паталай туькӀуьрнавай, Римдин Капитолия кӀунтӀ я. Гьа девирдин къене, чӀехи девлетар авай Римдин зурба аристократрин хзанри яшамиш хьун паталай чпиз гзаф чӀагай, къенин йикъалди амукьнавай кӀвалер эцигзавай, абурун арада пачагьдин кӀвал Квиринал (гила Италия Республикадин президентдин резиденция), Венециядин пачагьдин кӀвал, пачагьдин кӀвал Фарнезе, пачагьдин кӀвал Барберрини, Киджидин пачагьдин кӀвал (гила италиядин премьер — министр ацукьнавай чка), пачагьдин кӀвал Спада, пачагьдин кӀвал Канцелерия, Вилла Фарнезина<ref>{{cite web|url=http://art-history.ru/triumf-katolicheskoy-tserkvi/rim-i-iskusstvo-barokko.html|title=Рим и искусство барокко|publisher=art-history.ru|lang=ru|accessdate=2012-11-18}}</ref><ref>{{cite web|url=http://art-history.ru/yuliy-ii-i-ego-hudozhniki/rim.-1503-1513.html|title=Рим. 1503–1513|publisher=art-history.ru|lang=it|accessdate=2012-11-18}}</ref>.

1870-й йисуз Рим Италия Королвалдин кьилин шегьер хьана. И береда, римдин архитектурада, классик [[антиквал]]дин архитектурадин таъсирдин себебдалди, [[неоклассицизм]] виниз хьана. И девирдин къене, министерствойриз, посольствойриз ва гьукуматдин маса крар тухузвай чӀехи ксариз эцигзавай дараматрин чӀехи пай неоклассицизм стильда туькӀуьрзавай. Римдин неоклассицизмдин виридалай тӀвар — ван авай символрикай сад Витториано (Витторио Эмануэле II-лагьайдан имарат) я<ref>{{cite web|url=http://art-history.ru/moda-i-revolyutsiya/neoklassika-3.html|title=Неоклассика. Этическая живопись.|publisher=art-history.ru|lang=ru|accessdate=2012-11-18}}</ref>.

1922—1943-лагьай йисара Италияда [[фашиствилин режим]]ди гьукум гьалзавай чӀавуз, уьлкведа фашиствилин архитектура вини пад кьунва. 1938-й йисуз Марчелло Пьячентиниди, 1942-й йисан Виридуьнядин выставка кьиле тухун паталай фашиствилин архитектурадин стильда дараматрин комплекс эцигнавай. Амма, 1940-й йисуз Италия [[Дуьньядин кьведлагьай дяве]]дик акатнавиляй Виридуьнядин выставка кьиле тухуз хьанач. Фашист стильдин виридалай гзаф къаш — къамат авай дарамат Цивилло Италиано палаццо я (1938—1943). Идалайни гъейри, 1935-й йсуз фашиствилин архитектурадин стильда эцигнавай Палаццо делла Фарнесино, гила италиядин чара уьлквейрин крарин министерстово алай чка я<ref>{{cite web|url=http://kommersant.ru/doc/809034/print|title=Пустые шедевры Муссолини|date=28.09.2007|publisher=«[[Коммерсантъ]]» газета, №177 (3753)|lang=ru|accessdate=2012-11-18}}</ref>.