Миграгъар (Докъузпара район): различия между версиями

{{ЯШЧ-Урусат

| тӀвар = Миграгъ(Муграгъ)

| урус чӀалал тӀвар = {{lang-ru|Микрах}}</tr><tr><td colspan="2"></td></tr>

| район =[[Докъузпара Дакъузпарарайон|Докъузпара]]

| гьава = <!-- какклимат это переводится?-->

| сятдин чӀул =UTC+4

| автомобилвилинавтомобилдин код =05

'''Миграгъ''' са нугъатра '''Муграгъ''' — [[Дагъустан]] Республикадин [[Докъузпара район]]да авай дегь чIаванчӀаван, кьакьан суварин хуьр я. Миграгъдин хуьруьн советдин юкь я. И советдиз Миграгъни Текипиркент хуьрер гьатзава. И хуьр Лезгистандин виридалайни дегь хуьрерикай сад я. 1994-й ийсан чиле вацра миграгъвийри тарихдин Вгьрен ТIулТӀул тIвартӀвар алай майданда чпин хуьруьн 5000 ийсан юбилей гурлудаказ къейдна.

Миграгъ хуьр Докъузпара райондин юкьван пата, Шалбуздагъ (4142), Ярудагъ(Нисиндагъ) (3925) ва Гитин кьил (2788) дагъларин кукушрин арада авай кIамакӀама ава, ЧIехиЧӀехи вацIвацӀ вацIунвацӀун чапла къерехда. Мукьва авай хуьрер — КIлетарКӀлетар, Текипиркент, Килер, Кавалар.

Тарихдин илимрин доктор Амри Шихсаидова кхьизва: "«Миграгъ къадим хуьрерикай сад я. Миграгърикай сифте делилар кІуьдлагьайкӀуьдлагьай вишйиса кхьенвай "Ахцегь„Ахцегь-Наме"даНамеда“ гузва. Хуьруьн патав археологиядин рекьяй ахтармиш тавунвай куьгьне къеле гва. Ада куьнуьдин регъ хьиз, игисна эцигнавай сад-кьве мертебадин кІвалерайкӀвалерай ацІанвайацӀанвай. Къеледиз хъенчІинхъенчӀин гунгаратуна ирид булахрин яд гъанвай. Къеледа чка амукь тавурла, гьикьван хата тиртІанитиртӀани, цІийицӀийи кІвалеркӀвалер къецихъ, рагъ акІидайакӀидай патахъ акъатнавай варарин вилик, эцигзавай. Абурукай Варар мягьле арадал атана.

VII—XIX виш йисара Миграгъар мазанринни сазандаррин, алимринни сухтайрин, савдагарринни тажиррин меркездиз элкъвена. Миграгъа манийризни макьамриз ябгуналди тух тежедай уьзденар, диндин ва тІебиитӀебии илимрал машгъул алимар, эфендияр гьазурзавай медреса, къуьрен карчни къачуз жедай гьафте базар, цІудралдицӀудралди туьвенар, чатар, заргарринни чекмечийрин карханаяр, карвансара, хуьрекхана авай».

«Арабрин тарихчийри лезгийрин Кьвепеле, Шабран, Билисан, Муьшкуьр, Алан, Билижар, Хьелар, Йаргу, Лакгу, Миг Рагъ, ТІипТӀип хьтин шегьеррикай малуматар ганва», — кхьизва М.Меликмамедова вичин «Лезги тІвартӀвар алатІаалатӀа» лагьай ктабда. Арабрин тарихчийрилай чешне къачуна, и авторди Миграгърин тІвартӀвар кьве гаф яз кхьенва — «Миг Рагъ». М. М. Ихилова «Лезги дестедин халкьар» ктабда вичи Миграгъ акІакӀ ватІайватӀай малуматар ва рикІелрикӀел хкунар ганва. Хуьруьн тІвартӀвар "муг"ни«мугни» «рагъ» гафарихъ галаз алакъалу тирди тестикьарзава. Хуьр алай чкадин, ам элкъуьрна кьунвай сувайрин шикилар ганва. Нисин сувдиз «Сятдин цІикьведанцӀикьведан сув» лагьана икІаикӀа кхьизва: «Рагъ дагъдин кукІвалайкукӀвалай дуьм-дуьз йикъан сятдин цІикьведазцӀикьведаз пайда жезва ва ада югъ куьтягь жедалди хуьруьз ишигъ (экв) гузва». КІелайКӀелай касдин фикирдиз къузадик квай хуьр къвезва. Рагъ пакамахъ экуьн дагъдикай хкатзава, мадни ада югъди хуьруьз ишигъ (экв) гузва. Рагъ Шагьдагъдин юкьвал атайла, сятдин цІикьведцӀикьвед жезва, гьавиляй адаз Нисинин дагъ лугьузва!!! Гьин фикир дуьз я. Гуржи тарихчидизни яб гана кІандакӀанда: къадим чІаварачӀавара чи сувайрин гьар са дереда са тайифа яшамиш жезвай. Мумкин я, '''микІармикӀар''' миграгъвийрин ата-бубаяр я.

Хуьре яшамиш жезвай ксар суьннуь-мусурман тир лезгияр я. Хуьрун мягьлеяр: Агъа, Варар, Кьилихъ, Латар, Салахъ, ТІуланТӀулан, Шахшандарин, Ягъухъ.

Миграгъ — Лезгистандин, ва гьакIнигьакӀни Дагъустан халичачивилин сенетдин юкьварикай сад я. Миграгъдин халичаяр вири дуьньядиз сейли я. ГьакIниГьакӀни и хуьр гзаф тIвартӀвар-ван авай шаирринни кхьирагрин диге (ватан) я. Мисал яз, и тIварартӀварар кьаз жеда: [[Миграгъ Къемер]] (15-й виш ийс) — дишегьли шаир-мазан (ашугъ),[[Миграгъ Мардали]](1820—1927) — шаир, Шихнесир Къафланов- шаир, [[Арбен Къардаш]] — шаир, кхьираг ва таржумачи ва масадбур. 14-й виш ийса инал тарсар гайи ва илимдин трактатар кхьей [[шейх Шурван]] яшамиш хьанай.

Хуьруьн кефер пата, 500 метрда юкьван виш ийсариз талукь инсан яшамиш жезвай чкайрин амукьаяр ава. Кьиблепатанни рагъэкъечIдайпатанрагъэкъечӀдайпатан арада юкьван виш йисарин сурар ава. Хуьрьун кеферпатанни рагъакIидайрагъакӀидай патан арада, 500 метрда, гзаф медениятдни объектар авай къванцин склепар авай сурар ава. Санлай лугьудатIалугьудатӀа, хьуруьн кьуд чкаданни 20 гектардилай гзаф майдан кьазвай сурар ава ва и сурар Миграгъ хуьруьн дегь хуьр тирди малумат гузва. Са бязи сурара гзаф гьавадин (сад-садан винел) сурар акваз жеда. И дегь сурара амукьнавай инсандин кIарабаркӀарабар миграгъвийрин чIехичӀехи бубаяр къуватлу ва кьакьан буйдин ксар тирди субутзава.