Сван чӀал

(Сван чIал-кай рахкъурнава )

Сван чӀал (чпин тӀвар: лушну нин, ლუშნუ ნინ) — сванрин чӀал, кӀартӀвел чӀаларикай сад тирди.

ЮНЕСКО-ди сван чӀал терг хьунин кичӀевилик квайди хьиз тайинарна[1]. Ада пара архаик, муькуь кӀартӀвел чӀалари квадарнавай лишанар хвена.

География дуьзар хъувун

Гуржистандин кефердинни рагъакӀидай пата, Сванетия лугьудай тарихдин вилаятдиз сад ийизвай Местиа ва Лентех районра, яшамишзава. ГьакӀни XX виш йисан сифте кьиляй 2008 йисал кьван абур Абхазиядик акатзавай Гулрипш райондин Кодордин кӀама чкӀанвай тир. Рахазвайбурун кьадар — 15 агъзур кьван кас (гила саки вири Сванетияда яшамишзава, 2008 йисал кьван — 2 агъзур кьван кас Вини Абхазияда яшамишзавай тир).

Описание дуьзар хъувун

Сван чӀал кьуд нугъватдиз чара жезва: Вини Балдин ва Агъа Балдин (Местиа райондани Кодордин кӀама), лашхдин ва лентехидин (Лентехидин районда).

Вини Сван (15 000 рахадай кас) — Вини Бал (Ушгули, Кала, Ипар, Мулах, Местиа, Лензер, Латал); Агъа Бал (Бечо, Цхумар, Эцер, Пар, Чубех, Лакхам).

Агъа Сван (12 000 рахадай кас) — Лашхян (Лашх); Лентехян (Лентехи , Хелед, Хопур, Рцхмелур, Чолур).

Сван чӀала гуржи ва мегрел чӀаларай къачур гафар пара ава[2].

Кхьинар дуьзар хъувун

 
КӀартӀвел чӀаларин чкӀайвал

Сван чӀал алфавит авачирди хьиз гьисабзава. Лингвистикадин кӀвалах авун патал гуржи ва латин кхьинар кардик кутазва. Сван алфавит XIX ва XXI виш йисариз туькӀуьриз алахъзвай тир. Мисал патал, 1864-лагьай йисуз кириллицадал туькӀуьрнавай сван азбука акъатна[3], ана ишлемишнавай алфавитдив вердиш хьаначир:

а б в г ҕ д е ж ђ з ӡ h
i ӄ л м н о п ҧ q р с т
у х х́ ц ч ш ѵ

Гуржи графикадин бинедал туькӀуьрнавай сван алфавитда авай лишанар ибур я:[4]:

ა̈ ა̄ ა̄̈ ე̄
ი̄ ო̈ ო̄ ო̄̈
უ̈ უ̄ უ̄̈ უ̂
ჷ̄

Баянар дуьзар хъувун

  1. UNESCO Interactive Atlas of the World’s Languages in Danger
  2. Сванский язык  (урус). tapemark.narod.ru. Ахтармишун 4 май 2018.
  3. Лушну Анбан. Сванетская азбука. — Тифлис, 1864. — 148 с.
  4. ვ. თოფურია. სვანური ენის სახელმძღვანელო = A Course of the Svan Language : [гурж.]. — თბილისი, 2008. — С. 15—17.

Эдебиат дуьзар хъувун

Гафарганар дуьзар хъувун

  • Сванетскiй языкъ // Кавказскiй толмачъ (Переводчикъ съ русскаго на главнѣйшiе кавказскiе языки) / Составилъ А. В. Старчевскiй. — СПб.: Типографiя И. Н. Скороходова, 1891. — С. 107—127.
  • Нижарадзе И. И. Русско-сванскiй словарь // СМОМПК. — Тифлисъ: 1910. — В. 41. — С. 1—520.
  • Дондуа К. Д. Сванско-грузинско-русский словарь (Лашхский диалект). — Тбилиси, 2001.

ЭлячӀунар дуьзар хъувун