Замбиядин чӀалар

(Замбиядин чIалар-кай рахкъурнава )

Замбияда са шумуд чкадин (вири Банту хизандик акатзавайбур) ва инглис (миллетдин яз гьиссабзавайди ва бизнесдани чирвилера кӀвалахарзавайди) чӀалар чкӀанвайди я.

Инглис чӀалал кхьей лишанар алай Лусакадин куьчедин акунар

Чкадин халкьарин чӀалар дуьзар хъувун

Чара-чара малуматрив кьурвал, Замбияда 46-далай 70-дал кьван чӀал ава[1]. Илимри абурукай парабур нугъатар хьиз гьисабзава. Сабуруз Замбиядин чилерихъ галаз галкӀанвай яргъи тарих ава. ГьакӀ ятӀани маса чӀалар 18-19-лагьай вишйисарин миграциярин гъиляй арадиз атанвайбур я, мисал патал Лози. Вири чкадин чӀалар, сад садахъ галаз кӀевиз галкӀанавайбур яз, Банту хизандик акатзава.

Ирид чкадин чӀалахъ официал статус ква. Вири санал абур гьар провинциядин официал чӀалар яз ава:

И ирид чӀал, инглис чӀалахъ галаз санал, лап сифтедин мектебрин чирвилерани са бязи гьукуматдин идарайра кӀвалахарзава.

2000-лагьай йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматриз килигна, бемба - Замбиядин виридалайни чкӀанвай чӀал я. Замбиядин вири агьайликай ам хайидини кьведлагьайди хьиз 50% кӀвалахарзава. Мадни чӀехибур яз ньянджа (37 %), тонга (15 %) ва лози (11 %) чӀалар гьисабзава.

Са чӀалара, гьа гьисабдикай яз бембадани ньянджада, чӀехи йисара авай агьалийризни хуьруьн чкайриз талукь чӀалан «дерин» ва «шегьердин чӀал» тӀвар алай жуьрейриз чара хьун ава. Гаф атай чкадал лугьун, «дерин» жуьре мадни цӀуру къайдаринди я, «шегьердин чӀал» лагьайтӀа ада инглис чӀалакай пара гафар къачуна ва гьар жуьредин тур цӀийивилер къениз чӀугуна.

Ньянджа чӀалан шегьрдин жуьре Лусакада (Замбиядин кьилин шегьер) лингва-франка яз авайди я ва вири уьлкве тирвал Замбиядин кьведлагьай чӀал хьиз чкӀанвайди я. Виридалайни чкӀанвай чӀал яз, бембани са бязи чилерра лингва-франка хьиз аваз авайди я.

ЧӀаларин сиягь дуьзар хъувун

  • амбо
  • ауши
  • бемба
  • биса
  • вандья
  • гова
  • ива
  • ила
  • инаванга
  • инглис чӀал
  • йомбе
  • кабенде
  • каонде
  • квангва
  • кванди
  • кванду
  • коса
  • кунда
  • лала
  • ламба
  • лендже
  • лея
  • лима
  • лиюва
  • лози
  • луано
  • лувале
  • лумбу
  • лунда
  • лундве
  • лунгу
  • луунда
  • лучази
  • макома
  • мамбве
  • машаша
  • маши
  • мбвела
  • мбове
  • мбукушу
  • мбуми
  • мбунда
  • мукулу
  • мулонга
  • намванга
  • нг’умбо
  • ндембу
  • нкоя
  • нсенга
  • ньянджа
  • ньенго
  • ньиха
  • сала
  • свака
  • себа
  • сенга
  • симаа
  • соли
  • субия
  • табва
  • тамбо
  • тва
  • тока
  • тонга
  • тотела
  • тумбука
  • унга
  • чикунда
  • чишинга
  • чокве
  • шанджо
  • шила

ЭлячӀунар дуьзар хъувун

Баянар дуьзар хъувун